Η τραγωδία στο Παρίσι επιδρά ακόμη στο κοινό με το συναισθηματικό βάρος της απώλειας και του σοκ. Ωστόσο, δεν είναι τώρα που αρχίζει κάτι νέο, απλώς τώρα ανοίγει πλήρως το ρήγμα. Είναι στιγμές που αισθάνεται κανείς την απουσία μεγάλων μορφών στην πολιτική σκηνή της Δύσης, αλλά πέραν τούτου η Ευρώπη ίσως ανακαλύψει νέους τρόπους συσπείρωσης και συνεννόησης. Η ισλαμική τρομοκρατία έχει θύλακες μέσα στην Ευρώπη και αυτό καθιστά τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, πόλεμο ιδεών και τακτικής και όχι γεωγραφίας. Η χώρα μας εμφανίζεται, δυστυχώς, αυτήν την καίρια για τη Δύση στιγμή, πλήρως εξασθενημένη και αναξιόπιστη. Τουλάχιστον ας επικρατήσουν οι χαμηλοί τόνοι και η δίχως ταλάντευση συσπείρωση με τη Δύση. Το νέο κεφάλαιο της τρομοκρατίας που μόλις άνοιξε καθιστά πλέον όλα τα επιμέρους, εθνικά, τοπικά και ειδικά θέματα irrelevant, και το μέτωπο έχει πλέον ένα στόχο. Η τρομοκρατία θέλει την Ευρώπη διασπασμένη και αποσυντονισμένη. Ο,τιδήποτε συμβάλει προς αυτόν τον στόχο των τρομοκρατών είναι απέναντι στη δημοκρατία και την ελευθερία.
Νίκος Βατόπουλος
***
Ἡ 13/11 κι ἐμεῖς. Τὸ βράδυ τῆς Παρασκευῆς ἡ ἱστορία γύρισε σελίδα μὲ τὸν συνήθη τρόπο: Ἀθῶο αἷμα χύθηκε, μούσκεψε την ἄσφαλτο, τοὺς τοίχους, τὶς συνειδήσεις μας. Ὅλοι λίγο-πολύ ἀντιλαμβανόμαστε ὅτι οἱ ζωὲς μας δὲν θὰ γίνουν ποτὲ ὅπως πρὶν τὴν 13η Νοεμβρίου. Ὁ πόλεμος εἶναι ἐδῶ –ἀποτρόπαιος, φρικτός, ἄδικος, ἀκριβῶς ὅπως μᾶς τὸν ἔχουν περιγράψει οἱ παλιότεροι ποὺ τὸν ζήσανε.
Ἔχει μιὰ ἰδιορρυθμία ἡ ἐπίθεση στὸ Παρίσι, ποὺ ἐπισημάνθηκε ἐγκαίρως: Δὲν τροφοδοτεῖται ἀπὸ τὴν ἀπληστία ἤ τὸ συμφέρον, δὲν εἶναι παιχνίδι δύναμης, δὲν ἐκδικεῖται τὶς ἄδικες καὶ κακὲς ἐπεμβάσεις τῶν ξένων. Εἶναι μιὰ ἀσύμμετρη ἐπίθεση στὸν τρόπο ζωῆς καὶ τὶς ἀξίες τοῦ Δυτικοῦ ἀνθρώπου ἡ ὁποία ἐκπορεύεται ἀπὸ τὴν χιλιαστικὴ ἐπιδίωξη νὰ ὁδηγηθοῦμε σὲ μιὰ ἱσλαμικοῦ τύπου ἀποκάλυψη. Εἶναι μιὰ ἀσύμμετρη ἐπίθεση στὴν πόλη ποὺ γέννησε τὸν Διαφωτισμό, ποὺ ἐπεξεργάστηκε δηλαδὴ τὶς ἀξίες τοῦ σύγχρονου Δυτικοῦ κόσμου. Καὶ μαζὶ εἶναι μιὰ ἐπίθεση σὲ χώρους καὶ τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ὁ σύγχρονος Δυτικὸς ἄνθρωπος, ἐκεῖνος δηλαδὴ ποὺ βγῆκε ἀπὸ τὸν ἀσφυκτικὸ κλοιὸ τῆς παραδοσιακῆς κοινότητας καὶ τῆς οἰκογένειας, δραστηριοποιεῖται δημιουργώντας νέα κοινωνικὰ ὑποσύνολα.
Γι’ αὐτὸ ἀκριβῶς μὲ παραξενεύει ἡ δυσκολία μέρους τῶν συμπατριωτῶν μου (φεῦ, καὶ φίλων τινῶν) νὰ πάρουν ξεκάθαρη θέση. Τὸ νὰ διαλέξεις παράταξη σ’ ἕναν τέτοιον πόλεμο, δὲν σημαίνει ἀπαραίτητα ὅτι μπαίνεις σὲ μαντρί, ὅτι ἀπεμπολεῖς τὴν προσωπική σου ἄποψη ἤ τὴ δυνατότητα νὰ κρίνεις καὶ νὰ ἐπικρίνεις τοὺς συμμάχους σου· τὸ «Χειρόγραφο Σεπ. 41» τοῦ Σεφέρη δείχνει πῶς μπορεῖ κανείς νὰ εἶναι στρατευμένος σ’ ἕναν ἀγώνα καὶ ταυτόχρονα νὰ διατηρεῖ τὶς ἀποστάσεις καὶ τὴν προσωπική του ἀκεραιότητα.
Λυπάμαι πραγματικὰ νὰ βλέπω στοὺς τοίχους τῶν κοινωνικῶν δικτύων ἀναλύσεις καὶ σχόλια δῆθεν ἐμβριθῆ, δῆθεν ἀντικειμενικά, δῆθεν ἐκτὸς συστήματος κι ὑπὲρ τῶν ἀδυνάτων, τὰ ὁποῖα μέσα στὴν ἁπλοϊκότητα καὶ τὴν σχηματικότητά τους κρύβουν τὴν καχυποψία τοῦ πληγωμένου ἐγωισμοῦ, τὴν κλειστότητα τοῦ φοβισμένου, τὸ ἔρεβος τοῦ τυφλοῦ μίσους. Ὅλα ὅσα μᾶς ἔχουν καθηλώσει ἐδῶ καὶ χρόνια, τώρα μᾶς ἐμποδίζουν να δοῦμε, νὰ ὁρίσουμε, νὰ ὑπερασπιστοῦμε αὐτὸ ποὺ εἴμαστε: Τὴν Εὐρώπη καὶ τὸν Δυτικὸ κόσμο.
Φώτης Βασιλείου
***
Είναι Παρασκευή βράδυ, είσαι σχετικά αμέριμνος… Πίνεις το κρασάκι σου, και ξαφνικά βλέπεις τη βίαιη επιβολή του σκοταδιού στην πόλη του φωτός. Τον άδικο θάνατο απλών ανθρώπων, νέων ανθρώπων. Οι δράστες στυγεροί δολοφόνοι, που προσβάλλουν μια θρησκεία ισχυριζόμενοι ότι ενεργούν στο όνομά της. Δεν σκέφτεσαι. Νιώθεις. Νιώθεις τον πόνο να σε διαπερνά ως το κόκαλο. Βλέπεις, μετέχεις. Έχεις αγαπήσει το Παρίσι, έχεις ταξιδέψει συχνά εκεί, μιλάς τη γλώσσα, έχεις περιδιαβεί τους δρόμους και τα σοκάκια, έχεις φίλους της καρδιάς. Ξενυχτάς. Και λίγο λίγο έρχονται κάποιες σκέψεις, δειλά αρχικά, πιο αποφασιστικά κατόπιν.
Το πρώτο που σε ανησυχεί είναι η τύχη των προσφύγων στη χώρα σου και γενικότερα. Αυτών που ήδη μια φορά έχουν θυματοποιηθεί από τον ISIS και από την απόλυτη φρίκη στο συριακό εμφύλιο, και κινδυνεύουν ξανά να θυματοποιηθούν στη βάση της καταγωγής ή της θρησκείας τους για εγκλήματα με τα οποία δεν έχουν σχέση. Έπειτα αναρωτιέσαι: Γιατί τόσος πόνος; Και: Πώς μπορεί να προληφθεί στο μέλλον ο πόνος;
Συνειδητοποιείς ότι περάσαμε από περιφερειακούς πολέμους σε παγκόσμιο, ότι η άκριτη ισοπέδωση χωρών της Μέσης Ανατολής ή η διάλυση χωρών της Βόρειας Αφρικής με τα δεδομένα τους προβλήματα της αποαποικιοποίησης δεν θα περιοριστεί σε τοπικό επίπεδο, αλλά, να, ήρθε στην καρδιά της Ευρώπης, πλήττει αθώους ανθρώπους σε λογική ισοπέδωσης και μαζικής καταστροφής. Φοβάσαι ότι η κρίση θα χρησιμοποιηθεί ως ευκαιρία από όσους καρπούνται τα οφέλη και θεωρούν προσοδοφόρα την επιχείρηση του πολέμου, αφήνοντας το κόστος και τα θύματα στους ίδιους τους λαούς.
Και όμως, το πλήγμα αυτό πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως ευκαιρία περισυλλογής και αυτογνωσίας, αλλά τελικώς και διόρθωσης της πολιτικής που γεννά και εκθρέφει τη φρίκη και τους πολέμους, που παράγει τους πρόσφυγες, τους τραυματίες και τους νεκρούς.
Ο δυτικός κόσμος έχει μεγάλη αυτοκριτική να κάνει. Η γη δεν είναι δική του για λεηλασία. Ο ελιτισμός σε ζητήματα πολιτισμού και η ιεράρχηση πολιτισμών με βάση τα κριτήρια του ενός οδηγεί σε ρατσισμό και apartheid σε μεγακλίμακα. Η ζωή αξίζει. Η ζωή όλων. Αντί να επιταθεί η ακραία επιθετικότητα και παρεμβατικότητα στο όνομα μιας δήθεν αντιτρομοκρατικής πολιτικής –όπως δυστυχώς υπήρξε η πικρή εμπειρία μετά την 11η Σεπτέμβρη, που έχει μετατρέψει ολόκληρες περιοχές της γης σε κόλαση πυρός, υπανάπτυξης, αδικοπραγίας, αφανισμού–, να υπάρξει άμεσα στροφή. Μεταστροφή. Αντί για πολέμους άκρατου κέρδους που προσχηματικά ονομάζονται πόλεμοι πολιτισμών (ή και θρησκειών), να περάσουμε σε λογικές οικοδόμησης ειρήνης και πραγματικής συνάντησης πολιτισμών. Έτσι θα αναδειχθεί και το καλύτερο πρόσωπο κάθε πολιτισμού, και θα ακυρωθούν οι ισχυρότατες τάσεις για φονταμενταλιστική εκτροπή του. Η καλλιέργεια του φονταμενταλισμού είναι εργαλείο για πόλεμο. Πρόκειται από δυτική σκοπιά για κατασκευή ενός αντιπάλου που αξίζει κανείς να πολεμά και δικαιώνεται στην κοινή γνώμη όταν το πράττει. Από τη σκοπιά πάλι όσων εργαλειοποιούν έτσι το Ισλάμ πρόκειται για ιεροποίηση πολιτικής ατζέντας, πολιτικής ιεραρχίας, προσώπων και σκοπών, για ακύρωση κάθε νηφάλιας ή κριτικής φωνής, κάθε αμφισβήτησης. Συνιστά ένα μείζον ψεύδος, μέγιστη αλλοίωση και του πολιτισμού και της θρησκείας. Οι ευθύνες βαρύνουν όλους. Και όσους επικαλούνται το Ισλάμ στη δική τους πολιτική ατζέντα από τα μέσα, και όσους συμβάλλουν από τα έξω σε αυτό με τεχνογνωσία, εκπαίδευση και εξοπλισμό. Ο φονταμενταλισμός άλλωστε έχει πολλές όψεις, ακόμα και όταν παρουσιάζεται ως το φως.
Σήμανε λοιπόν ο καιρός να κάνουμε κάτι για τη δικαιοσύνη και την ειρήνη, αλλιώς θα είμαστε όλοι θύματα του πολέμου και της αδικίας. Ο πόλεμος παράγει πόλεμο, η αδικία αδικία, το κακό γεννά το κακό. Ο φαύλος κύκλος πρέπει να σπάσει. Αυτή είναι η μεγάλη ευκαιρία για νίκη.
Εύη Βουλγαράκη
***
***
Το χτύπημα του ISIS στο Παρίσι δείχνει για μένα την σύγκρουση μεταξύ δύο παραδειγμάτων της νεωτερικότητας. Από τη μία το άθρησκο-μεταθρησκευτικό παράδειγμα της γαλλικής νεωτερικότητας και από την άλλη το παράδειγμα ενός δυσλειτουργικού και ανασφαλούς μπολιάσματος μίας εργαλειακής νεωτερικότητας στο σώμα κοινωνιών που ζουν σε μία πολιτισμική ασυγχρονία με την Δύση. Ο χρόνος της Ευρώπης και ο χρόνος του ISIS κυλούν παράλληλα, αλλά δεν τέμνονται.
Συγκρούεται η άθρησκη ευρωπαϊκή νεωτερικότητα με την εργαλειοποιημένη θρησκεία βραδυπορούντων κοινωνικών σχηματισμών. Δεν πρόκειται για σύγκρουση θρησκειών. Είναι σύγκρουση εναλλακτικών εκδοχών της νεωτερικότητας.
Η Ανατολή δεν είναι τόσο Ανατολή όσο δείχνει. Η Ευρώπη δεν πρέπει να απεμπολήσει σε αυτή τη σύγκρουση τους δικαιοκρατικούς της θεσμούς.
Η Ελλάδα είναι χώρος εισόδου μεγάλων προσφυγικών ρευμάτων στην Ευρώπη. Κινδυνεύει όμως να γίνει και χώρος παγίδευσης και στασιμότητας μεγάλων προσφυγικών πληθυσμών, αν η Ευρώπη κλείσει τα εσωτερικά της σύνορα. Μία καθημαγμένη κοινωνία με φθισικά πολιτικά χαρακτηριστικά δεν μπορεί να αντέξει ένα τέτοιο φορτίο.
Η Ευρώπη οδηγείται είτε σε βίαιη ομογενοποίηση μέσω αυτών των εξωγενών παρεμβάσεων, είτε σε αποσύνθεση, εάν δεν είναι σε θέση να ελέγξει ορθολογικά τα αμυντικά αντανακλαστικά της.
Η Ελλάδα βυθισμένη σε ηθική, κοινωνική και οικονομική κρίση καλείται να αντιμετωπίσει μία από τις χειρότερες μετακινήσεις λαών στην Ιστορία δίχως καμία πολιτισμική ικμάδα και έχοντας στην εξουσία μία ιδεοληπτική και ανεπαρκή κυβερνητική ομάδα.
Ο διαφωτιστικός οπτιμισμός πνέει τα λοίσθια, η μελαγχολία της νεωτερικότητας κινδυνεύει να γίνει καθολική πραγματικότητα.
Πέτρος Γιατζάκης
***
Είμαι κι εγώ συγκλονισμένη από την τραγωδία που έζησε η φίλη χώρα Γαλλία. Δεν χωρά πια αμφιβολία ότι μπήκαμε σε μιαν εποχή κόλασης από τότε ακόμη που οι περισσότεροι πίστεψαν ότι μπορούμε να ζούμε σε έναν επίγειο παράδεισο εξασφαλισμένο με τη βία των όπλων και όχι με διάλογο μεταξύ λαών, θρησκειών, πολιτισμών. H Δύση έχοντας στην ιστορική εμπειρία της άγριους θρησκευτικούς πολέμους, έφτασε κάποτε να συλλάβει αρχές και αξίες που, αν τις έπαιρνε στα σοβαρά και δεσμευόταν από αυτές, θα είχε μπορέσει να μετατρέψει τον πλανήτη σε έναν κόσμο παγκόσμιας ειρήνης και συναδέλφωσης συνομόσπονδων κρατών στις πέντε ηπείρους, σβήνοντας τις εστίες μίσους, έχθρας, αντεκδικήσεων. Ίσως φοβήθηκε την πλήξη που προμηνύει ο συνεχής διάλογος της νηφάλιας συνείδησης με το άγριο ασυνείδητο, ατομικό και συλλογικό, και γι’ αυτό εγκατέλειψε το σχέδιο του Διαφωτισμού πριν καν αναλάβει να το φέρει σε πέρας. Όμως, μόνον μέσα από έναν τέτοιο δύσκολο και άνισο διάλογο, μπορούσε να ελπίσει βάσιμα ότι θα κατάφερνε να μην παγώνει από την έλλειψη συναισθήματος και να μην καίγεται από την απουσία πνεύματος. Αντί γι’ αυτό, έδωσε όλο τον χρόνο της κι όλο το βάρος των προσπαθειών της στην ανάπτυξη της λογιστικής ικανότητας, προκειμένου να ικανοποιήσει την αλόγιστη μανία για κυριάρχηση μέσω σφαγών και πολέμων που δεν είχαν γνωρίσει οι άνθρωποι άλλων πολιτισμών και ηπείρων. Κι αυτό, με την ψευδαίσθηση ότι η υπερανάπτυξη της λογιστικής ratio που τάχα θα της επέτρεπε να ελέγχει τη φύση και τα ανθρώπινα πράγματα, έφτανε και περίσσευε για να ευτυχεί. Εκατομμύρια εκατομμυρίων τα αθώα θύματα που θρηνεί η Ιστορία εξαιτίας αυτής της ολέθριας χίμαιρας. Με τους 129 Γάλλους που έπεσαν χτες βράδυ αθώα θύματα μιας τρομοκρατίας που ανακυκλώνει το μίσος και η έχθρα, και για όσο καιρό θα χρειαστεί να μείνουμε μέσα στην κόλαση όπου ξαναβρεθήκαμε, χρειάζεται ο καθένας από μας, επίδοξα θύματα όλοι μας, να ψάξουμε δρόμους που οδηγούν στο καθαρτήριο, «σ΄ αυτό το δεύτερο βασίλειο όπου του ανθρώπου εξαγνίζεται η ψυχή και άξια γίνεται στα ουράνια να ανεβεί…», καθώς έγραφε ο Δαντης, ζητώντας να ξαναγεννηθεί η αληθινή ποίηση κι όχι τα ψεύτικα λόγια. Μόνο που, στους δικούς μας άγριους καιρούς, δεν φτάνουν τα τριάντα τρία άσματα που έψαλε ο Δαντης, υμνώντας το Καθαρτήριο για να φτάσει κάποτε να πει:
«Γυρίζω απ΄τ’ αγιασμένα νάματα,
Σαν τα καινούργια τα βλαστάρια ξαναγεννημένος
που με κλαριά και με καινούργιες φυλλωσιές είναι ντυμένα
Αγνός και έτοιμος για ν’ ανεβώ στ’ αστέρια» (μτφρ. Ανδρέα Ριζιώτη)
Γιατί δεν χωρά πια αμφιβολία, μας έπνιξαν χώμα και λάσπη.
Αλεξάνδρα Δεληγιώργη
***
Εν τάξει, δεν θα τρομοκρατηθούμε! (Γιατί, μήπως έχουμε τρομοκρατηθεί;) Αυτό θα ανακόψει τους τρομοκράτες; Εν τάξει, να κλείσει ο κύκλος της βίας! (Ποιός τον άνοιξε, μήπως το θυμόμαστε;) Εν τάξει, πλήττεται η δημοκρατική Ευρώπη… (Πόσες φορές πρέπει να το ακούσουμε για να πεισθούν ότι λένε αλήθεια αυτοί που το λένε;) Τα θύματα είναι αθώα, διότι ούτε τρομοκρατημένα ήσαν, ούτε είχαν ανοίξει τον κύκλο της βίας, ούτε τους έλλειπε το δημοκρατικό ήθος και η ανοχή. Αθώοι δεν είναι μόνο όλοι εκείνοι που λένε τις εμετικές μπούρδες που ακούμε χρόνια και χρόνια και όσοι χύνουν κροκοδειλίσια δάκρυα για τα θύματα που έχουν σκοτωθεί από τις “πολιτικές” των ποικιλώνυμων μυξοκλαιγόντων.
Γιώργος Κεντρωτής
***
Στην αρχή δεν ήταν παρά μια ηλεκτρονική είδηση. Φρικτή όπως και τον περασμένο Γενάρη. Έτρεξα να τη μοιραστώ με τη σύζυγό μου. Τα παιδιά κοιμούνται. Θα τους πω τι έγινε αύριο το πρωί, όταν με το καλό ξυπνήσουν. Εμείς θα ξενυχτήσουμε από την αγωνία. Βαριά νύχτα όπως την πρώτη μαύρη εβδομάδα του Γενάρη. Το πρωί τους μίλησα πρώτος. Βαριά μπήκε ο χειμώνας έξω καθώς και μέσα μας. Σκέφτομαι και τους νεκρούς που αύριο δεν θα τους δέχεται κανένα παρισινό νεκροταφείο ανάμεσά στους άλλους νεκρούς. Όπως και τον περασμένο Γενάρη.
Γιώργος Κουραβέλος
***
Κανείς δε συμπαθεί τις «Κασσάνδρες», πόσο μάλλον δε θέλει να γίνεται ο ίδιος… Όταν όμως τα γεγονότα προοιωνίζονται κραυγαλέα τις εξελίξεις, δεν πρόκειται για μαντικές ικανότητες αλλά για κοινή λογική και κοινότερη εμπειρία. Έτσι, στο πλαίσιο πολλών συζητήσεων στην τάξη μου για ευαισθητοποίηση των παιδιών στο δράμα των προσφύγων, είχα βάλει και έναν αστερίσκο: Ότι, δυστυχώς, μαζί με τους χιλιάδες απεγνωσμένους συνανθρώπους μας διεισδύουν σε όλη την Ευρώπη και τζιχαντιστές, που θα προκαλέσουν λουτρό αίματος στις χώρες μας… Τη μεθεπομένη, μετρήσαμε 97 νεκρούς στο μακελειό της Άγκυρας, σε μια πρόβα τζεναράλε για όσα θα έπονταν στην κυρίως Ευρώπη, όπως φαίνεται τώρα. Άλλωστε, η Τουρκία «παίρνει το μάθημά» της κατά το «Χαλιφάτο», αφού γεωγραφικά αλλά κυρίως πολιτικά οφείλει να αποτελεί τον τερματικό σταθμό του συμπαγούς κράτους του Αλλάχ και όχι την πύλη εισόδου προς την ήπειρο των «Απίστων». Όσο για το Παρίσι, δε θα μπορούσε να «ξεπληρώσει» μόνο με τα 12 επακριβώς προγραμμένα θύματα του Charlie Hebdo. Καθώς, μάλιστα, από εκείνη την πρωτοφανή στα χρονικά της ισλαμικής τρομοκρατίας επιχείρηση ξεπήδησε το παγκόσμιο ποτάμι του «Je suis Charlie», ο νέος κύκλος αίματος για τους Ευρωπαίους ανοίγει «τιμωρητικά» ακριβώς με τον λαό του Παρισιού –αλλά μαζικά και αδιακρίτως πλέον…
Βέβαια, το ερώτημα που με βασανίζει πάντα σε αυτόν τον «Τρίτο (ή φρίττω) Παγκόσμιο Πόλεμο» είναι: Όταν οι Δυτικοί σπέρνουν θύελλες στην αντίπερα όχθη, δεν ξέρουν πόσους θα θερίσουν οι… Άλλοι; Με άλλα λόγια, μπορεί να τα βάζουμε με τον τυφλό φανατισμό εθελοτυφλώντας οι ίδιοι;
Γιάννης Β. Κωβαίος
***
***
Φρίκη και τρόμος. Χθες στο Παρίσι, την προηγούμενη Πέμπτη στη Βηρυτό, στις αρχές Οκτώβρη στην Άγκυρα, εδώ και λίγους μήνες στην Παλμύρα, τον προηγούμενο Γενάρη και πάλι στο Παρίσι, τα τέσσερα τελευταία χρόνια σε όλη την επικράτεια της Συρίας. Άνθρωποι να τρέχουν να ξεφύγουν από το θάνατο. Χθες στις κερκίδες ενός γηπέδου, στους δρόμους, σε έναν συναυλιακό χώρο, την Πέμπτη στην γειτονιά της Βηρυτού που έσκασε η βόμβα, απροειδοποίητα, το Γενάρη στα γραφεία ενός περιοδικού, εδώ και λίγα χρόνια στα σύνορα της Συρίας με την Τουρκία και στις αχανείς εκτάσεις του Ιράκ. Η ιστορία της βίας, πάντοτε φρικιαστική και πάντοτε αποτυπωμένη στα πρόσωπα των ανθρώπων που τρέχουν να σωθούν όταν συμβεί το ξέσπασμα της. Μέσα σε αυτήν την ιστορία ο προφητικός Λόγος ας ζυγιάσει την πράξη μας:
«Ουαί οι λέγοντες το πονηρόν καλόν και το καλόν πονηρόν, οι τιθέντες το σκότος φως και το φως σκότος, οι τιθέντες το πικρόν γλυκύ και το γλυκύ πικρόν» Ησαΐας (Ε΄20).
Νίκος Μανωλόπουλος
***
«Ο πόλεμος δεν εγγράφεται μόνο –ως η μέγιστη– μεταξύ των δοκιμασιών τις οποίες περνάει η ηθική. Την γελοιοποιεί». (Emmanuel Levinas, Προοίμιο στο Ολότητα και Άπειρο)
Γεγονότα όπως η χθεσινή σφαγή δεν γελοιοποιούν μόνο την ηθική. Αφοπλίζουν τη γραφή και την ομιλία, απονομιμοποιούν την ερμηνεία. Πώς να ψάξεις τους ενόχους και ποιον να δικαιώσεις μέσα στο «σφαγείο» της Ιστορίας; Πώς να απαντήσεις στο πρόβλημα του κακού; Πώς να δώσεις ή να ζητήσεις συγχώρηση; Η ελπίδα που γεννήθηκε στη Δύση, ότι η ανάπτυξη του Λόγου θα αποζημίωνε την ανθρωπότητα για τα δεινά της, διαψεύστηκε περίτρανα και πάλι εντός της. Αν η σκέψη διατηρεί κάποια αξία μετά από τόσες διαψεύσεις, πώς θα έπρεπε να προσεγγίσει ό,τι την ακυρώνει; Αν αυτό που αποκαλούμε συνήθως αστόχαστα και βασιζόμενοι στην γεωγραφία «Δύση» τρομοκρατείται σήμερα από φαινομενικά παράλογες και τυφλές επιθέσεις, δεν οφείλεται αυτό σε μεγάλο βαθμό στην αυτο-υπονόμευση των ίδιων των επιτευγμάτων της; Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, οι ταξικές συγκρούσεις, ο ψυχρός πόλεμος και πρόσφατα η σύγκρουση Δύσης και της πιο ακραίας εκδοχής του Ισλάμ που θα μπορούσαν να φανταστούν ακόμα κι οι εχθροί του, συντέλεσαν ώστε ο μηδενισμός που προφήτευσαν οι φιλόσοφοι του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα να αποτελέσει βίωμα του μεγαλύτερου μέρους του παγκόσμιου πληθυσμού. Η «απομάγευση του κόσμου» ανέδειξε ως κενά ιδεώδη την αναζήτηση της δικαιοσύνης, της αλήθειας καθώς και τη βιβλική ηθική και εσχατολογία (για να αναφερθούμε σε τρία τουλάχιστον από τα χαρακτηριστικά που αποδίδει ο Φιλίπ Νεμό στον Δυτικό Πολιτισμό) που προέκυψαν ως αιτήματα μακρόχρονων ζυμώσεων μεταξύ της Αθήνας, της Ρώμης και της Ιερουσαλήμ. Έτσι, στη ‒μεταμφιεσμένη ως ηθική‒ βεβαιότητα των τζιχαντιστών περί γνώσεως του καλού και του κακού η Δύση μοιάζει μάλλον αμήχανη, μηρυκάζουσα την πολιτιστική της κληρονομιά, εγκλωβισμένη στην τροχιά του τεχνο-καπιταλισμού. Το όραμα των τζιχαντιστών είναι εφιαλτικό και οι πράξεις τους αποτρόπαιες, όπως εφιαλτικές είναι συχνά οι πολιτικές που τα ισχυρά δυτικά κράτη υιοθετούν σε επίπεδο διεθνών σχέσεων. Η αναγνώριση της μοναδικότητας και της αυταξίας κάθε ανθρώπινης ύπαρξης υπήρξε ίσως το μέγιστο επίτευγμα του Δυτικού πολιτισμού. Όσο ανέφικτο κι αν μοιάζει, σε αυτή την αξία καλούμαστε να δώσουμε εκ νέου περιεχόμενο αρνούμενοι την αρχή της ανταπόδοσης. Αυτή ίσως να είναι η μόνη αποδεκτή απολογία του πολιτισμού μας στις κρίσιμες αυτές εποχές.
Άγγελος Μουζακίτης ‒ Βάσια Τσακίρη
***
Το κεντρικό ζήτημα είναι ο εκφυλισμός της διαφωτιστικής αφήγησης. Οι δυτικοί δεν δύνανται πια να εξάγουν την πρόταση πολιτισμού τους. Ο Διαφωτισμός στόμωσε. Στο έδαφος αυτής της χρεοκοπίας ο τζιχαντισμός μοιάζει να έχει χτυπήσει μια φλέβα χρυσού. Φαίνεται να είναι εις θέση να προσφέρει το νόημα ζωής που αδυνατεί ο δυτικός επιστημονισμός. Υπάρχουν αναλογίες με το πώς ο χριστιανισμός διάβρωσε τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Όπως τα υπόλοιπα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας, έτσι κι αυτό της τζιχαντικής τρομοκρατίας είναι σύνθετο και καλεί σε πολύπλοκες απαντήσεις. Χρειάζεται νηφαλιότητα και παιδεία. Αλλά η σημερινή Δύση κινείται στον αστερισμό της μιντιακής εντυπωσιοθηρίας και η παιδεία έχει πέσει θύμα της χρησιμοθηρίας και του εκδημοκρατισμού της. Πολλά μένει να δούμε ακόμα. Ο τζιχαντισμός δεν κέρδισε ακόμα, αλλά η προωθητική δύναμη του Διαφωτισμού εξαντλήθηκε -κι αυτό φέρνει τη Δύση αντιμέτωπη με αναπάντητα ερωτήματα ζωής ή θανάτου.
Νίκος Ράπτης
***
***
Πριν λίγες μέρες απεβίωσε ο Γάλλος ανθρωπολόγος και στοχαστής René Girard. Το μήνυμα της μελέτης του ποτέ δεν ήταν πιο επίκαιρο. Σύμφωνα με τον Girard, ένα κλειδί για να καταλάβουμε την ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών είναι η βία που προκύπτει από τη μιμητικότητα της επιθυμίας και η οποία οδηγεί σε γενικευμένες κρίσεις, που λύνονται τελικά με τον θυσιαστικό μηχανισμό να εντοπιστεί και να αποδοθεί όλο το κακό σε ένα εξιλαστήριο θύμα. Η θυσία αποβαίνει έτσι το συστατικό στοιχείο της θρησκείας και συνεπάγεται ότι το ιερό είναι συστατικώς βίαιο. Κατά τον Girard η αλήθεια αυτή των ανθρώπινων κοινωνιών αποκαλύπτεται από τον Χριστό. Ο Χριστός αφενός είναι ο Λόγος που αποκαλύπτει με την έννοια ότι φανερώνει το ψεύδος του θυσιαστικού μηχανισμού των θρησκειών, και αφετέρου είναι ο Σωτήρας που οντολογικώς αίρει αυτό το ψέμα. Τι σημαίνει για τον Girard ότι ο Χριστός είναι Θεός; Σημαίνει ότι επειδή ακριβώς είναι Θεός, είναι ο Μόνος που μπορεί να αποτελέσει ένα απολύτως αναμάρτητο και γι’ αυτό απολύτως εκούσιο θύμα, σε αντίθεση με όλα τα άλλα θύματα, που, ακόμη κι όταν ενδύονται την αίγλη ενός θύματος- βασιλέως (καθώς λ.χ. ο Οιδίπους) παραμένουν αμαρτωλά και ακούσια θύματα, συρόμενα μοιραίως σε έναν ψευδή εντοπισμό και πραγμοποίηση του κακού επ’ αυτών. Ο Χριστός αφενός γνωσιολογικώς καταγγέλλει το ψεύδος του θυσιαστικού μηχανισμού παραγωγής εξιλαστηρίων θυμάτων, όπως λ.χ. στην ιστορία με την μοιχαλίδα, της οποίας αποτρέπει τον λιθοβολισμό μέσω της υπόμνησης της αλήθειας της κοινότητας, και αφετέρου οντολογικώς αίρει τη βία της θυσίας με το να θυσιαστεί ο Ίδιος ενώ είναι απολύτως αναμάρτητος και ελεύθερος.
H επίκαιρη πρόσληψη του Girard θέτει το ερώτημα ποια είναι η στάση του χριστιανού έναντι της ιστορικής ευθύνης του. Μια ζιράρειος απάντηση θα ήταν ριζική: Ο χριστιανός μέσα στην Ιστορία καλείται να σηκώνει επάνω του τη βία προς τα εξιλαστήρια θύματα, να θυσιάζεται στη θέση τους, να παίρνει την ενοχή που η εξουσιαστική κοινότητα τοποθετεί μονόπλευρα πάνω τους και να την κάνει δική του αποκαλύπτοντας έτσι το ψεύδος της κοινότητας. Πρόκειται για μια στάση ακραία αυτοθυσιαστική στην προοπτική όμως μιας εκκλησιαστικής υπέρβασης της θυσίας, που τίθεται στους αντίποδες κάθε δικαίωσης υπό όρους της βίας, από τον Αυγουστίνο μέχρι τον Μαρξ.
Αν αυτό που έγινε χτες θεωρείται ως η «Γαλλική 11 Σεπτεμβρίου», είναι πολύ πιθανό κάποιοι να προσπαθήσουν προσεχώς να μας πείσουν ότι η λύση είναι να έχουμε νέα «Ιράκ». Δηλαδή νέες επιθέσεις εναντίον εξιλαστηρίων θυμάτων, που, όπως και τότε, το 2003, πιθανότατα δεν θα έχουν σχέση με τους πραγματικούς δράστες των τρομοκρατικών επιθέσεων, θα έχουν όμως σχέση με τους πραγματικούς στόχους αυτών που θα ποντάρουν πάνω στον κύκλο της βίας για να παρατείνουν την εξουσία τους εκποδίζοντας ταχύτατα κάθε εμπόδιο. Και που θα προεκτείνουν αενάως τον φαύλο κύκλο της βίας, ακριβώς όπως η ψευδής θυματοποίηση του Ιράκ το 2003 ευθύνεται σήμερα για την εκπορευόμενη από τον ΙΣΙΣ τρομοκρατία. Η στάση του χριστιανού θα είναι και εδώ η οριζόμενη από τον Girard. Η τοποθέτηση στη θέση των εξιλαστηρίων θυμάτων. Είτε πρόκειται για τους νεκρούς του Παρισιού και της Βηρυτού. Είτε για τους πρόσφυγες που προσπαθούν να δραπετεύσουν από τη φρίκη του τζιχαντισμού μόνο και μόνο για να τον βρουν μπροστά τους στην Ευρώπη κατηγορούμενοι από ορισμένους για αυτό ακριβώς από το οποίο προσπαθούν να γλιτώσουν. Είτε για τα αυριανά εξιλαστήρια θύματα που η ιερή βία θα εξοντώσει υποκριτικά ως προς τους πραγματικούς θύτες.
Διονύσης Σκλήρης
***
Οι ματωμένες πατημασιές στους παρισινούς δρόμους είναι, από τώρα και στο εξής, η νέα μεθόριος ανάμεσα στον πολιτισμό και τη βαρβαρότητα. Δοκιμάζονται σκληρά και ανελέητα, η κουλτούρα της ανεκτικότητας και η δημοκρατία. Στα χείλη όλων υπάρχει το ερώτημα: και μετά τι; Η απάντηση δεν είναι ακόμη ευδιάκριτη, αν και σκιαγραφείται μέσα από δηλώσεις επισήμων και μέσα από τα βλέμματα των πολιτών.
Οι παλιές βεβαιότητες πέθαναν μαζί με τις απαντήσεις. Οι νέες αβεβαιότητες και οι νέες ερωτήσεις θα βρουν την απάντησή τους στον 21ο αιώνα. Κάθε απόπειρα ερμηνείας των γεγονότων με την ιδεολογική εργαλειοθήκη του 19ου αιώνα, θα οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια σε γενικευμένες συρράξεις και σε αιματοχυσίες εκτεταμένης κλίμακας. Η τυραννία της μεταμέλειας αποδείχθηκε ολέθρια, όπως και η πολιτική του κατευνασμού. Το πολυπολιτισμικό μοντέλο κατέρρευσε και στη θέση του αφήνει τον τρόμο και το μίσος.
Η Ελλάδα αντιμετωπίζει την μεγαλύτερη πρόκληση μετά την ταραγμένη δεκαετία του 1940. Θα πρέπει, για άλλη μια φορά, να επιβεβαιώσει τη θέση της ότι ανήκει στη Δύση, ξεκάθαρα και χωρίς υπεκφυγές, σχετικισμούς, συμψηφισμούς. Σε διαφορετική περίπτωση τα γεγονότα του Παρισιού, σε λίγο καιρό, θα φαντάζουν σαν ήσσονος σημασίας περιστατικά. Οι καιροί ου μενετοί.
Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ.]
