Μαρία Κουλούρη, Ρολόγια και άλλοι χτύποι, Μελάνι, Αθήνα 2015.
Δύο χρόνια μετά την έκδοση της πρώτης της ποιητικής συλλογής με τίτλο Μουσείο Άδειο από τις εκδόσεις Μελάνι, η Μαρία Κουλούρη επανέρχεται με το Ρολόγια και άλλοι χτύποι, από τον ίδιο εκδοτικό οίκο. Τότε είχαμε διακρίνει στοιχεία που δήλωναν την αρχή μιας πορείας που θα μπορούσε ίσως να αφήσει το δικό της στίγμα στη σύγχρονη ελληνική ποίηση. Σήμερα, κρατώντας στα χέρια μας τη δεύτερή της δουλειά, μπορούμε να πούμε σχεδόν με σιγουριά ότι η εκτίμησή μας φαίνεται να παίρνει σάρκα και οστά. Αξίζει λοιπόν να αφιερώσουμε λίγο χρόνο σε μια απόπειρα προσέγγισης του ύφους της ποιήτριας, την οποία θα προσπαθήσουμε με γνώμονα εκείνο το στοιχείο που από το πρώτο έργο μας τράβηξε την προσοχή: τον λιτό, δωρικό λόγο. Ελάχιστα επίθετα, ελάχιστοι σύνδεσμοι, απουσία σημείων στίξης. Ακόμα και τα ρήματα λείπουν όταν δεν είναι απολύτως απαραίτητα για την μετάδοση του μηνύματος:
…
Όλα είναι στην όχθη αυτή
Στα λουλούδια που ξαπλώναμε
Στον ήλιο
Στο ποτάμι το μικρό και τη δροσιά του
Κοινά τα λόγια της θλίψης
Τίποτα πρωτότυπο στο πένθος
(Επί την καρδίαν, Μουσείο άδειο, εκδ. Μελάνι 2013)
**********
…
Στις ράθυμες πλαγιές των ηφαιστείων
Χέρια πεταλίδες γλιστρούν
Σε υγρά πετρώματα
Μάχες και παραβάσεις εκκρεμείς
Από το βράχο στις ωμοπλάτες
Ανυπέρβλητοι αρμοί
Αναγγέλλουν κρατήρες και πτυχώσεις
(Δέρμα της γης, Ρολόγια και άλλοι χτύποι, εκδ. Μελάνι 2015)
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πένα της Μαρίας Κουλούρη υπηρετεί πιστά τον μινιμαλισμό στην ποίηση. Ο λόγος εμφανίζεται γυμνός, απέριττος, απαλλαγμένος από οποιαδήποτε φόρτιση. Η δημιουργός δεν φωνάζει, δεν φλυαρεί. Η απλότητα αυτή χαρίζει στον στίχο μια ιδιαίτερη δύναμη: εκείνη μιας πρωτόλειας ομορφιάς που δεν χρειάζεται φτιασίδωμα για να μας καθηλώσει. Η ποιήτρια σμιλεύει τη γλώσσα αριστοτεχνικά, με τρόπο όμως αντίστροφο. Δεν ψάχνει να βρει αυτό που θα προσθέσει, αλλά αυτό που θα αφαιρέσει. Η ελλειπτικότητα είναι ένα από τα κύρια μελήματά της και την μετατρέπει έξοχα σε ένα εργαλείο με το οποίο εκφράζει αγωνίες, φόβους, συναισθήματα, πάθη, χωρίς παρατονίες.
Συμβαίνει όμως ο λόγος ο γυμνός της Μαρίας Κουλούρη να στερείται δραματισμού η συναισθήματος; Κάθε άλλο. Ας δούμε μερικούς ακόμα στίχους:
…
Οι φίλοι
Οι παλιοί μας ουρανοί
Τις μοιρασιές αρχίσαν
Αυτοί το μέλι
Εγώ τον αέρα
Γι’ αυτούς το γάλα
Για μένα ο θάνατος
Όχι, δεν μ’ ενοχλεί η προίκα μου
Ψάχνω να βρω το χώρο
Δεν ευδοκιμεί παντού το οριστικό
Χώμα κυρίως θέλει
(Αποδοχή κληρονομίας, Μουσείο άδειο, εκδ. Μελάνι 2013)
**********
…
Όμως εγώ δεν είμαι ο έρωτας
Σιωπές δεν έμαθα να φτιάχνω
Τα κύματα δεν χτένισα
Δεν στέγνωσα τους βράχους
Μαχαίρι στην ανάσα όχι
Όχι παρέα του θανάτου
Χωράφι χώμα εύκρατο
Βλασταίνω τη φωνή σου
Πάνω μου φυτρώνουν οι αλήθειες
(Ένας άντρας, Ρολόγια και χτύποι, εκδ. Μελάνι 2015)
Αυτά τα δύο αποσπάσματα είναι χαρακτηριστικά της εικονοποιητικής ικανότητας της δημιουργού. Βλέπουμε πώς το αναπόφευκτο του θανάτου γίνεται αναζήτηση χώματος που θα γίνει χωνευτήρι από το οποίο θα προκύψει και πάλι ζωή, αφού το σώμα θα ευδοκιμήσει, θα βλαστήσει. Το προαιώνιο θέμα του κύκλου ζωή-θάνατος-ζωή, που έχει εμπνεύσει από τον ανώνυμο δημιουργό-λαό μέχρι τα μεγαλύτερα ονόματα της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας, μετατρέπεται εξαίσια, από την πένα της σε μια γεωργική εργασία. Πλάθει η λογοτέχνιδα, με τα απολύτως χρειαζούμενα μέρη του λόγου, σκηνές που ξεχωρίζουν για την πλαστικότητά τους, μένοντας μακριά από μελοδραματισμούς και φτηνούς συναισθηματισμούς. Διαπιστώνουμε πώς μέσα σε αυτή την απλότητα η κάθε λέξη, ο κάθε στίχος αποκτούν ένα ειδικό βάρος, ενός είδους «αυτονομία», γίνονται σαν βέλη που φεύγουν για να βρουν στόχο. Αυτό που κινδυνεύει από την φαρέτρα της είναι η υπερβολή. Και εδώ ερχόμαστε σε μία άλλη διάσταση της γραφής της: σε ένα περιβάλλον διαμετρικά αντίθετο, όπου κυριαρχούν οι μεγαλοστομίες, τα κάθε είδους αναθέματα και η έλλειψη μέτρου, η ποιήτρια διαλέγει την οδό του απέριττου και χαμηλόφωνου που ταυτόχρονα είναι αιχμηρό και αφοπλιστικό. Διακινδυνεύουμε την υπόθεση ότι, πέρα από την θεματική των ποιημάτων, σε ότι έχει να κάνει καθαρά με την τεχνική του λόγου, η Μαρία Κουλούρη επέλεξε αυτό τον προσανατολισμό, εκτός των άλλων, και ως μια μορφή αντίδρασης απέναντι στην πραγματικότητα που μας περιβάλλει.
Σαν επίλογο μεταφέρουμε τους στίχους του ποιήματος “Πλάνο ονείρου” από το Ρολόγια και χτύποι, ελπίζοντας, ταυτόχρονα, στο μέλλον να έχουμε την ευκαιρία να κρατήσουμε στα χέρια μας και άλλες δουλειές της ποιήτριας.
Έτρεχα μη με προλάβει το νερό
Τα δέντρα έμειναν στο βυθό
Φλύαρη φύση
Κάτι έλεγε για τρέλα
Κάτι για απόγνωση
Εγώ κυνηγούσα το καπέλο μου
Στερεώθηκα κάποτε
Μοναδική στεριά
Οι στήμονες μιας παπαρούνας.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Έργο: Joseph Cornell.]
