Όταν ο Maurice Merleau-Ponty, από τους πιο σημαντικούς φιλοσόφους του 20ού αιώνα, έλαβε τη διαπρεπέστερη διάκριση για φιλόσοφο στη χώρα του, τη Γαλλία, αυτή του καθηγητή Φιλοσοφίας στο College de France, ξεκίνησε την εναρκτήρια ομιλία του με μια συγκινητική αναφορά στον Σωκράτη. «Το εγκώμιο στη φιλοσοφία’», έτσι τιτλοφορεί την εναρκτήρια ομιλία του, είναι ουσιαστικά ένα εγκώμιο στον Σωκράτη. «…πρέπει να θυμηθούμε τον Σωκράτη», λέει ο Γάλλος φιλόσοφος στο κοινό του. Ποιος ήταν όμως ο Σωκράτης; Σύμφωνα με το Merleau-Ponty, ήταν ο φιλόσοφος που η μεγάλη πλειοψηφία των φιλοσόφων ορίζει ως την πεμπτουσία του φιλοσόφου. Ήταν, όμως, ένας άνθρωπος που δεν έγραψε σχεδόν τίποτα, δεν κατείχε κάποια ακαδημαϊκή έδρα ή άλλο δημόσιο αξίωμα, ζούσε στους δρόμους και απευθυνόταν σ’ όποιον συναντούσε στο δρόμο. Ήταν ένας άνθρωπος που χλευάστηκε και αντιμετώπισε δυσκολίες με την κοινή γνώμη και τις Αρχές. Ο Σωκράτης, το πρότυπο του ηθικού πράττειν, καταδικάστηκε εν τέλει σε θάνατο από την Αθηναϊκή Πολιτεία, με την κατηγορία ότι εισήγαγε «καινά δαιμόνια» στην πόλη, παραβιάζοντας τον ηθικό νόμο.
Ο Σωκράτης δεν ήταν ένας κριτής της κοινωνίας στην οποία ζούσε, εκφέροντας κρίσεις αφ’ υψηλού για τη ζωή, τον κόσμο και την πολιτική, σαν να μην ήταν ο ίδιος μέρος αυτού του κόσμου. Το ύφος του λόγου του ήταν βαθιά διαλεκτικό και καθόλου αφοριστικό. Έτσι, εν αντιθέσει με τη μεγάλη πλειοψηφία των φιλοσόφων, προέβαλε πάνω απ’ όλα την άγνοια του, μια άγνοια όμως που ήταν φιλοσοφικής ποιότητας «…αρχή σοφίας, της άγνοιας η γνώσις». Μπαίνοντας σε διάλογο με τους συνομιλητές του στη βάση της μαιευτικής-διαλεκτικής μεθόδου, αναζητούσε τις θεμελιακές ουσίες των αξιών (τι είναι ωραίο, αγαθόν, όσιο κ.ο.κ) επαναπροσδιορίζοντας το ενδιαφέρον της φιλοσοφικής δραστηριότητας από τη μελέτη του φυσικού κόσμου, στο αξιακό σύστημα που συνδέει τον άνθρωπο με τους άλλους, ανθρώπους και την κοινωνία.
Για να προεκτείνω την προκείμενη της θέσης του Merleu-Ponty για τον Σωκράτη ως φιλόσοφο, ο Σωκράτης ως δάσκαλος είναι κάτι που επίσης χρειαζόμαστε σήμερα. Η διαλεκτική-μαιευτική μέθοδος διδασκαλίας του ήταν αμφίδρομη και κατ’ επέκταση βαθιά δημοκρατική. Ξεκινώντας με τη θέση «…εν οίδα, ότι ουδέν οίδα» και «…γηράσκω, αεί διδασκόμενος», ο μεγαλύτερος ίσως δάσκαλός της Ιστορίας αρνείται την ιδιότητα του δασκάλου προβάλλοντας την ιδιότητα του αιώνιου μαθητή. Κατ’ ουσία, για το μεγάλο φιλόσοφο και δάσκαλο, ο καλός δάσκαλος είναι ο αιώνιος μαθητής. Όμως η επαναστατική προοπτική της παιδαγωγικής μεθόδου του Σωκράτη έγκειται στο γεγονός ότι ο Σωκράτης δεν ενδιαφερόταν να διδάξει γνώσεις στους μαθητές του, αλλά αντιθέτως να τους δώσει τη δυνατότητα να φθάσουν κάποτε στην αρετή και την αλήθεια. Η προσήλωση του Σωκράτη σε αξίες με καθολική ισχύ θα οδηγήσει στην αμφισβήτηση εδραιωμένων δογμάτων και πεποιθήσεων. Αυτή, βεβαίως, η λειτουργία του φιλοσοφείν, ως αναζήτηση της αλήθειας με καθολικής ισχύ, πέραν της συμβατικής, πέρα από τα είδωλα και τις εκάστοτε πεποιθήσεις, κατέστησε τη φιλοσοφική δραστηριότητα πρωτίστως ως «ζην επικινδύνως», όπως θα έλεγε ίσως ο μεγαλύτερος πολέμιος του Σωκράτη στην ιστορία των ιδεών, ο Φρειδερίκος Νίτσε.
