Ποιο είναι το νόημα μιας συζήτησης για την ελληνικότητα σήμερα, σε καιρούς που τα σύνορα έχουν γίνει τόσο διαφανή και τόσο αδύναμα; Αν ως εθνική συνείδηση μπορεί να οριστεί η νοητική δυνατότητα να έχει ένας άνθρωπος ή και ένας λαός, σε προέκταση των αισθήσεών τους, σταθερή γνώση της ύπαρξης και της θέσης τους σε ένα περιβάλλον, η εθνική ταυτότητα έχει από τη φύση της χαρακτήρα δυναμικό και όχι στατικό. Αυτή η δυναμική καθιστά δυσχερέστατη την προσέγγιση ως ταυτότητας της έννοιας που ονομάστηκε «ελληνικότητα». Διότι ποια είναι τα ιδιαίτερα και πάγια γνωρίσματα της ελληνικής ζωής και κουλτούρας διαχρονικά; Ποια είναι τα τεκμήρια γνησιότητας και ιθαγένειας που δίνουν τελικά «ελληνικό» χρώμα σε ένα έργο; Ποια στοιχεία δηλαδή συγκροτούν εν τέλει την ελληνική ταυτότητα; Υπάρχει τάχα κάποια αληθινή φύση ή «μυστική» πραγματικότητα, την οποία μπορούμε να προαισθανθούμε ή έστω να υποθέσουμε πέρα από τα φαινόμενα;
Από τη στιγμή που δεν είναι δυνατόν να οριστεί αντικειμενικά η ελληνικότητα, προκύπτει το ερώτημα αν θα οριστεί ως ειδική ταυτότητα ή ως γενική συνείδηση, ως σύνολο εξωτερικών στοιχείων ή ως εσωτερικότητα, ως δήλωση συνείδησης ή ως υποταγή σε ένα εξωτερικό αντικειμενικό κανόνα. Μια ταυτότητα ορίζεται πάντοτε αντικειμενικά. Η συνείδηση όμως είναι υποκειμενική, αντιδογματική, με ποικιλία σε νοοτροπίες, τάσεις, τρόπους έκφρασης. Η κίνηση και η αντίφαση στη ζωή (γεγονός που οδηγεί στην ποικιλία των ταυτοτήτων) δεν σημαίνει φυσικά πως δεν υπάρχει μια αρχετυπική, αμετάβλητη συνείδηση. Συμπερασματικά θα λέγαμε πως μια ταυτότητα μπορεί ν’ αλλάζει χωρίς να διαλύεται η σχέση ατομικού-συλλογικού που συνιστά το εθνικό φαινόμενο, χωρίς δηλαδή να αλλοιώνεται η συνείδηση. […]
[Η συνέχεια του άρθρου στην έντυπη έκδοση. Το 5ο τεύχος του περιοδικού Φρέαρ από τη Δευτέρα στα βιβλιοπωλεία. Η φωτογραφία είναι από την ταινία «Ταξίδι στη Μυτιλήνη», του Λάκη Παπαστάθη.]
