Ο Philip Roth (1933-2018) υπήρξε αναμφίβολα ένας από τους πιο γνωστούς και σημαντικούς σύγχρονους Αμερικανούς συγγραφείς, πολλά από τα έργα του οποίου έχουν μεταφραστεί και στην ελληνική γλώσσα (ενδεικτικά αναφέρονται Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής, Το σύνδρομο Πόρτνοϊ, Το ανθρώπινο στίγμα, Το ζώο που ξεψυχά, Το Θέατρο του Σάμπαθ κ.ά., τα περισσότερα κυκλοφορούν σε ελληνική μετάφραση από τις εκδόσεις Πόλις). Το βιβλίο Τότε που ήταν καλό κορίτσι (When she was good) είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον μυθιστόρημα, το οποίο περιγράφει με πολύ ζωντανό και γλαφυρό τρόπο την Αμερική –για την ακρίβεια την θρησκόληπτη αμερικανική επαρχία– των αρχών της δεκαετίας του 1950.
Ο τίτλος του μυθιστορήματος είναι εμπνευσμένος από έναν στίχο του Αμερικανού ποιητή Henry Wadsworth Longfellow (1807-1882) (προέρχεται από την πρώτη στροφή του ποιήματος «There was a little girl»: There was a little girl, / Who had a little curl,/ Right in the middle of her forehead./ When she was good,/ She was very good indeed,/ But when she was bad she was horrid.). Ένα ιδιαίτερο στοιχείο που χαρακτηρίζει το βιβλίο είναι το γεγονός ότι οι χαρακτήρες που επιλέγει ο συγγραφέας δεν είναι –σε αντίθεση με τους ήρωες άλλων μυθιστορημάτων του– Αμερικανοεβραίοι, αλλά χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι της προτεσταντικής Αμερικής και μάλιστα με κεντρική ηρωίδα μια νεαρή γυναίκα (ό,τι και αν σημαίνει κάτι τέτοιο, αν ληφθούν υπόψη οι κατηγορίες που εξαπολύθηκαν κατά καιρούς εναντίον του συγγραφέα περί μισογυνισμού). Το βέβαιο είναι ότι μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αναδεικνύονται οι προκαταλήψεις, οι αγωνίες, οι εμμονές, αλλά και οι χαρακτήρες, ιδιαιτέρως δε ο χαρακτήρας της κεντρικής ηρωίδας, η οποία στην προσπάθειά της να κάνει αυτό που η ίδια θεωρεί καλό και ηθικό για τους άλλους και τον εαυτό της, τελικώς προκαλεί μεγαλύτερο πόνο, με αποτέλεσμα να συνθλίβονται όχι μόνο οι άνθρωποι του περιβάλλοντός της, αλλά και η ίδια από την άκαμπτη συμπεριφορά της. Η επίμονη προσπάθειά της να ξεφύγει από την αποπνικτική ατμόσφαιρα του πατρικού της σπιτιού –ο πατέρας της είναι χαρακτηριστική φιγούρα θύματος της Μεγάλης Ύφεσης, που αντιμετωπίζοντας προβλήματα αλκοολισμού είναι ανίκανος να ισορροπήσει επαγγελματικά (απασχολείται περιστασιακά σε μικροδουλειές, τις οποίες συνήθως εγκαταλείπει, ενώ συχνά χρησιμοποιεί ως δικαιολογία την κρίση για την δική του ανικανότητα) και οικογενειακά (βρίσκει στέγη στον πάντα συγκαταβατικό πεθερό του, αλλά δεν παραλείπει να κακοποιεί την γυναίκα του, γεγονός που οδηγεί στην σύλληψή του μετά από καταγγελία της ίδιας του της κόρης)– την οδηγούν σε μια σειρά επιπόλαιων αποφάσεων που την βυθίζουν σε ακόμη μεγαλύτερο τέλμα.
Ο συγγραφέας δεν ωραιοποιεί σε καμία περίπτωση ούτε την εποχή, ούτε τους χαρακτήρες, οι οποίοι –πλην μετρημένων εξαιρέσεων– είναι μάλλον αντιπαθητικοί, αν και σε τελευταία ανάλυση συνθέτουν ένα τραγικό σκηνικό. Πρόκειται για ένα ρεαλιστικό μυθιστόρημα, το λιτό και απλό ύφος του οποίου αφήνει στον αναγνώστη μια ιδιαίτερη –απροσδιόριστη– αίσθηση, καθώς συγκινεί και ταυτόχρονα εξοργίζει, κινητοποιεί και συγχρόνως καθηλώνει. Η περιγραφή ισορροπεί ανάμεσα σε έναν ιδιότυπο νατουραλισμό και έναν μεταμοντέρνο εξπρεσιονισμό, αν και οι εικόνες που σχηματίζονται στα μάτια του αναγνώστη θυμίζουν περισσότερο πίνακες του Edward Hopper (από αυτή την άποψη είναι πολύ επιτυχημένη η επιλογή της εικόνας του εξωφύλλου των εκδόσεων Πόλις –έργο του Richard Tuschman εμπνευσμένο από τους πίνακες του Hopper). Τον πολύχρωμο «καμβά» του βιβλίου συμπληρώνει η εξαιρετική μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου που αποτυπώνει επιτυχώς τις γλωσσικές διακυμάνσεις του πρωτότυπου κειμένου.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.]
