Δέσποινα Μάντζαρη, Μία, το αόρατο κορίτσι, Κέδρος, Αθήνα 2016.
Το βιβλίο της Δέσποινας Μάντζαρη με τον τίτλο Μία, το αόρατο κορίτσι, μοιάζει παιδικό- εφηβικό είναι όμως βαθιά ανθρώπινο και δραματικό παρά τον ανάλαφρο χαρακτήρα και τη ζωηράδα που έχει στην παρουσίασή του.
Η συγγραφέας καταπιάνεται με ένα πολύ σοβαρό θέμα, το οποίο έχει απασχολήσει πολλούς επιστήμονες, κατά καιρούς και αφορά την εξεύρεση νέων πηγών ενέργειας. Παράπλευρα θίγονται τα πλανητικά ταξίδια και η αναζήτηση άλλων τόπων εγκατάστασης, θέμα σύνηθες και προσφιλές στον κινηματογράφο. Σφιχτά δεμένος με το κυρίως θέμα, είναι ο ρατσισμός, ο κοινωνικός διαχωρισμός και η μη αποδοχή του άλλου.
Συγκεκριμένα, το «εδώ» του πεζογραφήματος ορίζεται από τον αστέρα Κρακάρ και το «τώρα» σε κάποιο χρονικό και ασαφές μέλλον, το οποίο όμως λόγω της υπεραναπτυγμένης τεχνολογίας, μπορεί να τοποθετηθεί στο απώτερο και απώτατο μέλλον. Γύρω από τον αστέρα Κρακάρ κινούνται έξι πλανήτες, ο καθένας με το χρώμα του. Ο Μπλε, ο Κόκκινος, ο Κίτρινος, ο Μαύρος, ο Άσπρος, ο Ασιμής, σαν μια αλληγορία των φυλών που κατοικούν τη γη, αν και μας περισσεύουν ο Μπλέ και Ασιμής. Στους περισσότερους πλανήτες δεν υπήρχε οξυγόνο, ενώ κάποιοι από αυτούς, στους οποίους υπήρχε, βρίσκονταν είτε πολύ κοντά είτε πολύ μακριά από τον ήλιο. Έτσι, αν μια φυλή πήγαινε εκεί, τα μέλη της είτε θα καίγονταν είτε θα πάγωναν.
Η αγωνία εξεύρεσης πλανήτη για να κατοικήσουν δεν ευοδώνεται, η ένταση είναι μεγάλη, οι αρμόδιοι ‒οι χρωμονόμοι‒ αδημονούν και «φσσς» προσπαθούν να επιβληθούν χωρίς αποτέλεσμα, με τη σφυρίχτρα τους. Από όλους αυτούς τους πλανήτες σήμερα υπάρχει μόνο ο Ασιμής που τον λένε χρωματιστό, επειδή τον κατοικούν άνθρωποι όλων των άλλων πλανητών. Κάθε χρώμα είναι ενδεικτικό μιας κοινωνικής τάξης με κορυφαία την «αριστοκρατική» ή απλώς μεγαλοαστική τάξη των Μπλε, που λειτουργεί, όπως όλοι οι κατά εποχές, ανά τους αιώνες, έχοντες τα μέσα και την εξουσία, αλαζονικά. Επειδή έχει αρχίσει η αναζήτηση σε άλλους πλανήτες ενέργειας και επειδή τα έξοδα αυτής της αναζήτησης είναι πολύ μεγάλα, οι κάτοικοι του Μπλε, επιβιώνουν, χρησιμοποιώντας στο «σπιρίτιον» ως πρώτη ύλη. Η πόλης λέγεται Μηδέν και οι κάτοικοι, όσον αφορά την επικοινωνία βρίσκονται επίσης στο σημείο μηδέν. Ωστόσο, όπου το ανακάτεμα των χρωμάτων έχει επιτευχθεί ο πληθυσμός έχει εμπλουτιστεί με νέα χρώματα, πράγμα θετικό βεβαίως, αλλά είναι πολλοί εκείνοι που δεν αγαπούν την πολυχρωμία.
Ηρωίδα του βιβλίου είναι η Μία, εννέα ετών κορίτσι, κάτοικος του Μπλε, η οποία όμως δεν είναι μπλε, δεν έχει κανένα χρώμα, είναι διάφανη, κάπως σαν αόρατη, διαφορετική από όλους. Και επειδή δεν έχει δικό της χρώμα, αλλάζει αποχρώσεις ανάλογα με τις περιστάσεις. Και επειδή δεν είναι μπλε έχει πέσει στη δυσμένεια του πατέρα της και στην απόρριψη της αδελφής της. Ακόμα και το σκυλάκι, που της έκανε δώρο η οικογένεια στα ένατα γενέθλια της, όπως απαιτεί η οικογενειακή συνήθεια, ακόμα και αυτό δεν είναι αποδεκτό. Όμως παρά την μη αποδοχή, η Μία και μόνο αυτή παίζει καταπληκτικά το μουσικό όργανο Μποκάρ και βραβεύεται, πράγμα που μεταστρέφει όλη την Μπλε ή νεομπλέ κοινωνία που πριν την βράβευση την σνόμπαρε ή τελείως ξεκάθαρα την πρόγκαγε: «Δε σε θέλουμε εδώ, να φύγεις!» «Φρικιό!» «Μεταλλαγμένη!» «Να πας στους ουράνιους τόξους! Με αυτούς τους αλήτες ταιριάζεις!». Όμως η Μία δεν είναι απλώς ένα ταλαντούχο κορίτσι αλλά και ένα έξυπνο κορίτσι. Καταλαβαίνει την υποκριτική φιλία της κοινωνικής της τάξης και την διακρίνει από τον μοναδικό φίλο και συμμαθητή της, τον Ένταρ, ο οποίος θα αποδειχτεί πολύτιμος. Γιατί η Μία θα συγκλονιστεί όταν μάθει ότι λειτουργεί ένας ιδιότυπος Καιάδας για τα παιδιά που δεν είναι μπλε και ότι εκεί σκοπεύουν να στείλουν και την ίδια και μάλιστα με τη συναίνεση του πατέρα της. Γιατί τα παιδιά που είναι σαν κι αυτήν –ασημιά‒ διαθέτουν ενέργεια μεγαλύτερη από τα άλλων χρωμάτων παιδιά και ανάμεσα στα εννέα με έντεκα χρόνια τους τη μέγιστη ποσότητα. Αυτά τα παιδιά εξαφανίζονται σε ένα πειραματικό εργαστήριο και στην υπόθεση είναι μπλεγμένοι «ευυπόληπτοι πολίτες», άνθρωποι της «χρωμονομίας», επιστήμονες και άλλοι. Η Μία θα αναλάβει δράση, αλλά θα συλληφθεί για να οδηγηθεί στο υπόγειο εργαστήριο, όπου θα γίνει πειραματόζωο, όπως και άλλα πολλά παιδιά καθώς και πολλά και ποικίλα ζώα. Τότε η Μία με την εξυπνάδα της θα κατορθώσει το ακατόρθωτο. Θα αποκαλύψει το έγκλημα και θα σώσει τα παιδιά. Θα αλλάξει το καθεστώς και θα αναγνωριστεί η αξία της, θα ξαναβρεί την αγαπημένη της μητέρα και θα κερδίσει την αδελφική αγάπη. Και θα ζήσουν όλοι καλά κι εμείς καλύτερα, όπως στα παραμύθια.
Όμως, πίσω από την αθώα επιφάνεια της βιτρίνας, η συγγραφέας έχει κάνει μια πλατιά περιήγηση σε σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα. Παιδιά που εξαφανίζονται και δεν ξαναβρίσκονται, ζώα που χρησιμοποιούνται σε ερευνητικά κέντρα για πειράματα, κοινωνική περιθωριοποίηση, μπούλιγκ, κοινωνική διαφθορά, αλαζονεία της εύρωστης κοινωνικής τάξης, παιδική εκμετάλλευση, αλλά και ανθρώπινη αλληλεγγύη και παιδική αλληλεγγύη και ηθική ευθύνη.
Στο βιβλίο, όλα είναι παράξενα. Οι άνθρωποι, τα ονόματα, τα μουσικά όργανα αλλά και όλα είναι κανονικά. Οι έχθρες, οι ιδεοληψίες, τα μίση και ο ρατσισμός.
Η διαφορά χρώματος ανάμεσα στην Μία και στην αδελφή της είναι κάτι σαν την διαφορά: όμορφη, λιγότερο όμορφη. Το «σρίριαλ» και το «γράλα» παραπέμπουν εύκολα τα δημητριακά με γάλα που τρώνε τα παιδιά. Όμως, ενώ η παράξενη χρωμο- ονοματολογία δείχνει να απομακρύνεται από τα τρέχοντα και συνήθη και να παραπέμπει σ’ έναν κόσμο φανταστικό, τα υλικά της , δεν είναι άλλα από αυτά της πραγματικής κοινωνίας, και έτσι η Μία και η περιπέτειά της δεν είναι παρά μια αλληγορία των δικών μας φαινομένων, με προβαλλόμενα τα καθημερινά μικροπάθη που εμποδίζουν την επικοινωνία και μεγάλα πάθη που καταστρέφουν τη ζωή. Το ότι οι μόνοι αληθινοί άνθρωποι είναι οι «ουράνιοι τόξοι» (λόγω της ποικιλίας των χρωμάτων προφανώς), σημαίνει πως στη γη που εμείς κατοικούμε, και όχι στον πλανήτη Μπλε, είναι αποδεκτές όλες οι φυλές.
Η συγγραφέας μπορεί να είχε υπόψη της του φιλοσόφου Romain Gary το Ψυχικό φορτίο, όπου το «προηγμένο καύσιμο» στον κινητήρα είναι η «ανθρωποπνοή», η ανθρώπινη «ψυχή» που χρησιμοποιείται ως μονάδα ενέργειας. Θα λέγαμε ακόμη πως η εικόνα των έγκλειστων παιδιών στο υπόγειο εργαστήριο μας θυμίζει σκηνές φρίκης από κινηματογραφικές ταινίες. Όμως, πέρα από την αναφορά σε έργα και βιβλία, υπάρχει πάντα η φριχτή πραγματικότητα με τα παιδιά που εξαφανίζονται κάθε μέρα και αγνοείται η τύχη τους.
Το βιβλίο της Μάντζαρη είναι ωραίο, διαβάζεται εύκολα και γρήγορα, η αφήγηση είναι γρήγορη και διασκεδαστική, πίσω, όμως, από την ευχάριστη επιφάνεια του μύθου κρύβεται σοβαρός και αγωνιώδης προβληματισμός για τον κόσμο, τη χαμένη ανθρωπιά, αλληλεγγύη και αποδοχή του διαφορετικού.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ.]
