Ο οχτάχρονος γιος μου ζωγραφίζει μάχες. Δεκάδες, εκατοντάδες ολόιδια ανθρωπάκια, μικρά σαν μυρμήγκια, στριμώχνονται στο χαρτί κρατώντας τουφέκια και σπαθιά. Δεν υπάρχει τίποτε πολεμοχαρές σε τούτες τις μάχες: όλοι οι μυρμηγκάνθρωποι των αντιπάλων στρατιών δείχνουν τρυφερά εύθραυστοι· έτοιμοι να σκορπίσουν με μια πνοή. Συνωστίζονται μαύροι στο χάρτινο χιόνι της σελίδας, σαν τους μικρούς ανθρώπους που συρρέουν στο εργοστάσιο, στο δρόμο ή στο λούνα παρκ, σ’ εκείνους τους μελαγχολικούς και συγκινητικούς πίνακες που ζωγράφιζε ο Λόρενς Στίβεν Λόουρι, ένας ναΐφ μα καθόλου απλοϊκός καλλιτέχνης. Οι ζωγραφιές του εικονίζουν με σπαραχτική αποστασιοποίηση τη μυρμηγκιά της ανθρωπότητας στην αξεχώριστη καθημερινότητά της, τους «ανθρώπους σπιρτόξυλα» (matchstick men), όπως συχνά αποκαλούνται. Από μακριά, οι άνθρωποι του Λόουρι είναι σχεδόν πανομοιότυποι, πρέπει να σκύψεις πολύ κοντά για να διακρίνεις καθενός τη μοναδικότητα.
Προτού να φτιάξει ο Αλμπέρτο Τζιακομέτι τις ψηλόλιγνες φιγούρες που τον έκαναν διάσημο, έφτιαχνε φιγούρες που από το 1939, όταν ξέσπασε ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος, ολοένα μίκραιναν. Έπιανε να φτιάξει το γλυπτό μιας γυναίκας που είχε δει στο δρόμο, και το ’βλεπε να μικραίνει, ολοένα να μικραίνει κάτω από τα δάχτυλά του. Στο τέλος του πολέμου, όταν πήρε από την Ελβετία το τρένο για να γυρίσει στο Παρίσι, το έργο εκείνων των χρόνων χώρεσε όλο σε έξι σπιρτόκουτα. Όπως χωράνε σε σπιρτόκουτα και τσέπες τα φανταράκια, σε κλίμακα 1:72, του γιου μου. Όταν τα μεταφέρει στο χαρτί μικραίνουν ακόμα πιο πολύ· και μου φαίνονταν ολόιδια, αλλά μια μέρα έσκυψα πάνω από μια ζωγραφιά του, αποφασισμένος να προσέξω το καθένα χωριστά, όπως φτιάχτηκε με χωριστή αγάπη το καθένα, προτού να βρεθούν συνωστισμένα στο χαρτί. Τελικά, κανένα δεν ήταν ίδιο με κανένα άλλο. Η ομοιότητά τους ήταν μια ψευδαίσθηση γεννημένη από το πυκνό τους πλήθος.
Το ένα ανθρωπάκι έσκυβε, τ’ άλλο σήκωνε το χέρι, το τρίτο έκλινε το κεφάλι… Ήταν μοναδικά, όπως εκείνες οι μικροσκοπικές φιγούρες που έφτιαχνε ο Τζιακομέτι τα έξι χρόνια του πολέμου με τους ογδόντα εκατομμύρια νεκρούς.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: «Πηγαίνοντας στη δουλειά», L. S. Lowry, 1943.]
Δείτε την ύλη του έντυπου τεύχους μας εδώ.
