Η γλώσσα ενός χαμόγελου
Σάββας Λαζαρίδης, Μικρό Χαμόγελο, εκδ. Ρώμη, Θεσσαλονίκη 2019.
Κρατάμε στα χέρια μας ένα «μικρό χαμόγελο». Ένα χαμόγελο καμωμένο από λέξεις. Τις κοιτάμε, τις διαβάζουμε, τις νιώθουμε, προσπαθούμε να τις κατανοήσουμε. Κι έτσι μπαίνουμε στον κόσμο του. Στο μυστηριώδες και σαγηνευτικό σύμπαν της αινιγματικότητας. Εκεί θα συναντηθούμε με τη Μαργαρίτα, το κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας, το ένα από τα τρία πρόσωπα της νουβέλας – τα άλλα δύο δε φέρουν όνομα, αυτοπροσδιορίζονται από τη σχέση τους με αυτή. Ποια είναι η Μαργαρίτα; Αίνιγμα.
«Τα πολλαπλά είδωλα του προσώπου της Μαργαρίτας, εσύ εγώ το κείμενο, βρισκόμαστε όλοι μας εδώ: στη νουβέλα Μικρό χαμόγελο. Η δεύτερη χωρίς όνομα γυναίκα, «αυτή που συντροφεύει τη Μαργαρίτα», εμφανίζεται ως μια πιστή και αφοσιωμένη alter ego. Η σχέση τους αόριστα ερωτική, κι ως εκ τούτου ενοχική, μεταλλάσσεται στις αντανακλάσεις των βλεμμάτων τους στον καθρέφτη. Το τρίτο πρόσωπο, η γιατρός της Μαργαρίτας, πάνω στο πάσχον σώμα της Μαργαρίτας που κείτεται σε ένα κρεβάτι νοσοκομείου, καλείται να αναγνωρίσει και να αποδεχτεί τα όρια. Το σημείο όπου το μυαλό, η γνώση, οι κόποι, τελειώνουν. Σαν την σελίδα ενός λογοτεχνικού κειμένου που παραδίδεται στο θάνατό του μέσα στα μάτια του αναγνώστη του. Μέσα από τις μετωνυμίες του, τις μεταφορές του, τα σύμβολα, τις αμφισημίες, τα λάθη, τις λεξικές παραδρομές, όλα αυτά που κουβαλούν λωρίδες υποσυνείδητου απ’ το σκοτάδι στο φως. Σε αυτό το ταξίδι, οι έννοιες, οι ιδέες έχουν όχημα ύπαρξης και διαφυγής τις λέξεις, τα ονόματα. Μόνο έτσι γεννιούνται και ταυτόχρονα πεθαίνουν στο άρρητο που παραδίπλα ματωμένο σπαρταρά.» *
Στη νουβέλα Μικρό χαμόγελο του Σάββα Λαζαρίδη δε θα βρούμε αφήγηση μιας ιστορίας, ενός μύθου, με τη συμβατική δομή της αφηγηματολογίας. Συχνά, η φωνή του αφηγητή δεν προσδιορίζεται, άλλοτε την αφήγηση αναλαμβάνει το ένα ή το άλλο πρόσωπο, ο αναγνώστης δεν αναγνωρίζει εύκολα ποιο πρόσωπο μιλά, τα τρία πρόσωπα αλληλοεπικαλύπτονται. Όπως περιπλέκονται όλα τα πρόσωπα της ζωής ενός ανθρώπου στο μύθο της ζωής του, στο ρευστό ταξίδι αφήγησης εαυτού, καθώς βυθίζεσαι μέσα στο υποσυνείδητο στις δαιδαλώδεις διαδρομές του μέσα από τον Άλλον. Ένα υποσυνείδητο που κατά τον ψυχαναλυτή Jaques Lacan, είναι δομημένο ως γλώσσα. Λαβυρινθώδεις συλλογισμοί, κατακερματισμένες εικόνες, αφυπνισμένες μέσα από όνειρα, κρυπτογραφημένες λέξεις που κατοικούν στις σκοτεινές πτυχές του ψυχισμού των τριών προσώπων αυτής της αφήγησης. «Πόσες, ποιες λέξεις χρειάζεται να αρθρωθούν για να σχηματοποιηθεί, να γεμίσει το κενό, να γίνει η γέφυρα ανάμεσα. Για να τελεστεί η συνάντηση. Λέξεις αναγνώρισης, ονοματοδοσίας, καθορισμού. Να τραβήξεις γραμμές, να θέσεις όρια με την ψευδαίσθηση του καθορισμού. Η Μαργαρίτα είναι και αυτή μια λέξη, ή ένα κείμενο λέξεων, εύθραυστη μέσα στην διαρκή παρούσα απουσία των άλλων. Μόνο μέσω λέξεων μπορεί να υπάρξει. Να αναγνωστεί. Όχι όμως να αγγιχθεί. Γιατί η Μαργαρίτα, κρυμμένο μυστικό που σπαράζει να αρθρωθεί, διαρκώς θα διαφεύγει. Είναι περίκλειστη, φυλακισμένη στον κύκλο του ανείπωτου. Στο σημείο Μηδέν.
Από το σημείο Μηδέν, λοιπόν, πρέπει να αρχίσουμε. Μιλώντας. Ερωτικά. Για να προσεγγιστούν τα σώματα. Με ένα φιλί. Μια αγκαλιά. Η ερωτική επιθυμία μου να σε συναντήσω είναι το μόνο που θα εκμηδενίσει τη ροή του χρόνου. Έστω με πλάνη, έστω με αυταπάτη, έστω με την τραγική επίγνωση της ψευδαίσθησης. Είναι ο μόνος τρόπος για να προσεγγίσεις την Μαργαρίτα. Αν ερωτευτείς τη γυναίκα θάλασσα, τότε θα βουτήξεις στις αφρισμένες της λέξεις. Κι όταν βγεις από το νερό, δε θα είσαι ο ίδιος. Ούτε εσύ, ούτε εκείνη. Στον σκοτεινό βυθό θα έχετε ενωθεί με άλλα κομμάτια εαυτών.
Η αφήγηση αυτή, ψαύει το σκοτάδι, το οικειώνεται, με την απέλπιδα προσπάθεια να το αναπαραστήσει. Να το αρθρώσει για να το βγάλει στο φως. Να το γνωρίσει. Ως μήτρα να το γεννήσει. Με την επιθυμία. Με την ανάγκη. Με μια λέξη που πρέπει να ειπωθεί. Μια λέξη ως αλχημεία μαγική. Αυτή που πάντα με ωθεί να σε βρω για να με βρω. Μέσα από τη σχέση μας να πεθάνω για να γεννηθώ στα χέρια σου, στα μάτια σου, στο σώμα σου ξανά. Ακόμα κι αν γνωρίζω ότι η Μαργαρίτα «ολόγυμνη κάτω από τον κίτρινο προβολέα αφήνει την τελευταία της πνοή εκφέροντας ένα αναβαλλόμενο μέσα στον χρόνο σε αγαπώ με την μορφή ενός υπαινικτικού μειδιάματος». *
Με τον θάνατο επικρεμάμενο από την αρχή της νουβέλας, με τη Μαργαρίτα στο κρεβάτι του νοσοκομείου, ο χρόνος διαστέλεται σε ένα αχρονικό ελάχιστο σημείο, στην εκκρεμότητα μιας ερώτησης, μιας απάντησης ανάμεσα στο όχι και στο ναι. Το μεταίχμιο ζωής και θανάτου, αυτός ο άπειρα ελάχιστος χρόνος της αναπνοής σου στον κόσμο. Και όλα επιστρέφουν στο πώς θα κοιτάξεις. Με τι βλέμμα θα δεις. Τον εαυτό σου μέσα από τον Άλλον. Τον Άλλον μέσα από τον εαυτό σου. Η ουσία, το νόημα που ψάχνεις, έγκειται στη συνάντηση με τον Άλλον. Για να προσεγγίσεις την αλήθεια, τη μη-λήθη, αυτόν τον ου-τόπο. Στο ταξίδι αυτό από το σκοτάδι στο φως και πάλι πίσω στο σκοτάδι, θα σε οδηγήσει το αντικείμενο της επιθυμίας σου, το α κατά Lacan. Η μοναδικότητα της συνάντησης μέσω της αγάπης. Ο δρόμος θα είναι η αγάπη. Η φροντίδα, το άδολο ξόδεμα εαυτού. Να αδειάσεις για να μείνεις γυμνός. Στα όριά σου. Με γυμνό βλέμμα.
Στην τελευταία σελίδα της νουβέλας Μικρό χαμόγελο του Σάββα Λαζαρίδη, – τελευταία σελίδα της ζωής-, η Μαργαρίτα αφήνει πίσω της μια «μικρή διαθήκη». Από την πλευρά του θανάτου, ‘Υστερα, από την «αντίπερα όχθη»: «Οτιδήποτε χαρακτηρίζεται ανθρώπινο υποκρύπτει μια κραυγή μέσα στο άναστρο του ουρανού, ένα ουρλιαχτό που αισθάνθηκα σε κάθε γέννησή μου. Αυτό που επιζητούσα, η αδιαφορία μου στο δικό τους βλέμμα, το αισθάνθηκα μέσα σε όλες εκείνες τις μέρες που οι επιθυμίες εναντιώνονταν σε κάθε ιδέα αφύπνισης, κάνοντας τις λέξεις
α π ο τ υ χ ί α
α τ έ λ ε ι α
α γ ά π η
α
να ηχούν δίχως κανένα νόημα.»
Όλα τείνουν λοιπόν, αρχίζουν και τελειώνουν, σε αυτό το α: στο βλεμματικό, το ταυτόχρονα στερητικό, όσο όμως και βιοφόρο (Lacan). Σε αυτό που νιώθω, κατανοώ, φαντασιώνομαι, ματαιώνομαι, προσδοκώ, επιθυμώ, απολαμβάνω, αγαπώ.
Μέσω του θανάτου σημαίνεται η ζήση.
Το α στο όριο του θανάτου είναι στερητικό ζωής όπως «αποτυχία, ατέλεια», είναι όμως και βιοφόρο, αφού με το α της αγάπης ο θάνατος μεταγράφεται ως α-θάνατος.
Αυτά, βλέποντας από την πλευρά της ζωής.
Την απουσία της ζωής όμως, το α την υπερβαίνει; Όχι; Ναι;
Το ερώτημα ακόμα, εκκρεμεί.
Από την πλευρά του θανάτου όμως, κοιτάζοντας προς τα πίσω, στον απολογισμό τού είναι μας, η απάντηση μία φαίνεται να είναι: η ίδια η ζωή.
—
Σημείωση: Τα χωρία με αστερίσκο * είναι από την Εισαγωγή με τίτλο «Ποια είναι η Μαργαρίτα;» που έγραψα για το Μικρό χαμόγελο του Σάββα Λαζαρίδη και συμπεριλαβάνεται στην έκδοση. Τα χωρία με πλάγια γράμματα εντός εισαγωγικών είναι αποσπάσματα από τη νουβέλα Μικρό χαμόγελο του Σάββα Λαζαρίδη. (Το παρόν κείμενο,τροποποιημένο, αναγνώστηκε στην παρουσίαση του βιβλίου στη Θεσσαλονίκη στις 2 Φεβρουαρίου 2019).
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Έργο: Eugenia Loli. Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.]
