Εύα Στεφανή
Τα μαλλιά του Φιν
(Πόλις, 2014)
Η συλλογή μικρών αφηγημάτων Τα μαλλιά του Φιν μοιάζει με γυάλινη σφαίρα, μέσα από την οποία η —πρωτοεμφανιζόμενη στη λογοτεχνία— Εύα Στεφανή επιχειρεί όχι μόνο να προβλέψει, αλλά και να χτίσει το μέλλον με τους δικούς της όρους. Σε μια κατάσταση που θυμίζει βύθιση σε νάρκωση ή το σταδιακό ξύπνημα από αυτήν, η συγγραφέας υπνοβατεί λες σε ένα διάδρομο μακρύ και φιδωτό, ανοίγοντας πόρτες. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι σχεδόν πίσω από κάθε «πόρτα» κρύβεται η μορφή μιας γυναίκας. Είτε πρόκειται για τη γιαγιά, τη μητέρα, τη νονά, τη Νικαίτη, την τυφλή Λίλιμπετ, τη δασκάλα της ή μια θηλυκή χελώνα, είναι φανερό πως η Στεφανή κάνει ένα είδος έκκλησης στις γυναίκες που πέρασαν κι έφυγαν από τη ζωή της. Σε κλίμα σκοτεινής κωμωδίας, θα έλεγες επινοημένο από ένα μικρό κορίτσι, η Στεφανή συλλέγει όπλα, για να τα χρησιμοποιήσει απέναντι στον θάνατο. Τον φοβάται, αλλά σταδιακά συμφιλιώνεται με την ιδέα ότι η «ζωή μετά» μοιάζει με παράξενο όνειρο που μας χαρίζει ξανά την οπτική ενός παιδιού: συναρπαστική, αν και μπερδεμένη.
Το ενδιαφέρον της συλλογής έγκειται στην φαινομενικά απλή, ωστόσο υπαινικτική γραφή. Επιπλέον, μπορεί να αναγνωστεί σε πολλαπλά επίπεδα, όπως ακριβώς κι ένα καλό παραμύθι. Στα Μαλλιά του Φιν, ένα παιδί θα βρει τις ιστορίες παράξενες και θα γελάσει. Ο ενήλικος αναγνώστης, από την άλλη, θα γοητευτεί από το σκοτεινό και οριακά κωμικό στοιχείο τους και θα ζητήσει να τις αποκρυπτογραφήσει. Στις αρετές της συλλογής συγκαταλέγεται και η οικονομία στη γραφή της Στεφανή, που έχει ως αποτέλεσμα κείμενα «αεροστεγή», στα οποία καμία λέξη δεν περισσεύει. Εδώ η υπνοβασία δεν αναλώνεται σε πολυλογία, δεν πρόκειται για το γνωστό stream of consciousness, αλλά για ένα συνειδητό και τεχνικά άρτιο χτίσιμο ατμόσφαιρας —κάτι που η συγγραφέας είναι φυσικό να κατέχει, καθώς προέρχεται από τον χώρο της σκηνοθεσίας. Υπάρχει ρυθμός στις ιστορίες, αλλά και αφηγηματικά τεχνάσματα, πίσω από τα οποία η Στεφανή επιχειρεί να κρυφτεί, ενώ ταυτόχρονα κι απεγνωσμένα, εκλιπαρεί να γυμνωθεί.
Το στοιχείο που είναι παρόν σε όλα —ανεξαιρέτως— τα κείμενα της συλλογής, δεν είναι άλλο από τον θάνατο: βρίσκεται παντού, τον μαντεύει κανείς πίσω από τις λέξεις και τις πράξεις της αφηγήτριας και αφορά κατά κύριο λόγο την ίδια. Η Στεφανή, τοποθετώντας συνειδητά τον εαυτό της στη θέση μιας «μετά θάνατον» αφήγησης, μοιάζει να δηλώνει πως έτσι πλάθει στη φαντασία της τη μετάβαση, έτσι διασχίζει τη λίμνη του Αχέροντα: σ’ ένα υδάτινο τοπίο, οι μνήμες του ενήλικα πλέκονται με τις εικασίες ενός μικρού παιδιού, ενώ τα όρια της μέχρι τότε γνωστής πραγματικότητας συγχέονται με κόσμους βγαλμένους από το νου. Η μουσική υπόκρουση σε τούτη την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων είναι το γέλιο ενός κοριτσιού με τον απόκοσμο αντίλαλό του. «Δεν γινόμαστε σοφοί παντογνώστες μετά τον θάνατο», φαίνεται να φωνάζει η Στεφανή. Γινόμαστε όμως και πάλι παιδιά και πλάθουμε τον νέο κόσμο με τα πιο ετερόκλητα μέσα: ένα βάζο γλυκό, μια βόλτα στο πατρικό, μια χελώνα με όνομα, την πρώτη μας δασκάλα.
Ακολουθώντας μια μακρά παράδοση συγγραφέων, η Στεφανή εντάσσει στη συλλογή της το στοιχείο του νερού. Από τον Χέρμαν Μέλβιλ και τον Μόμπι Ντικ, μέχρι το Ξύπνημα της Κέιτ Σοπέν, τον Τζον Κιτς, τον Γουώλτ Γουίτμαν και βέβαια τον Όμηρο, το νερό αντιπροσωπεύει το τέλος και την αρχή, συντηρεί και καταστρέφει, ελευθερώνει αλλά και παγιδεύει, οδηγεί τον ήρωα στην περιπέτεια ή τον φέρνει πίσω, στο σπίτι του. Το υγρό στοιχείο στα Μαλλιά του Φιν συμβολίζει τη δοκιμασία και τη θαλπωρή, το δέος, τη γέννηση, αλλά και τον θάνατο. Η Στεφανή τοποθετεί τα πεζοποιήματά της μέσα σ’ έναν αμνιακό σάκο, υπό το θολό πρίσμα του οποίου κοιτά τον κόσμο που ανοίγεται μπροστά της. Το νερό είναι το μέσο που μεταφέρει την αφηγήτρια από «δωμάτιο» σε «δωμάτιο», από μνήμη σε μνήμη.
Η αλλαγή οπτικής γωνίας είναι το χαρακτηριστικό εκείνο που προδίδει κάθε φορά την πρόθεση της Στεφανή. Η αφηγήτρια δεν ανήκει πλέον σε αυτόν τον κόσμο, τον κοιτάζει επομένως είτε, θα λέγαμε —μακάβρια— μέσα από τη γη, είτε από ψηλά. Οι χαρακτήρες που εμφανίζονται στις ιστορίες της μοιάζουν κι αυτοί ν’ ανήκουν στον ίδιο κόσμο. Είναι οι ξεναγοί της σε μια καινούργια πραγματικότητα, όπου φυτρώνουν φυστικιές στις πλάτες των ανθρώπων και τα μυρμήγκια είναι πλέον πυγολαμπίδες ικανές να σου σχίσουν τα μάτια.
Ποιος είναι όμως ο Φιν και γιατί η Στεφανή επέλεξε να δώσει στο γυναικοκρατούμενο βιβλίο της τον τίτλο του εν λόγω αφηγήματος; Η λύση εντοπίζεται στην πολλαπλή ερμηνεία της λέξης fin, η οποία στα αγγλικά μπορεί να ερμηνευθεί ως πτερύγιο ψαριού ή αεροπλάνου, βατραχοπέδιλο, στάχυ, στα γαλλικά ερμηνεύεται ως τέλος, αλλά και ως λεπτός, ευαίσθητος. Ο Φιν δεν είναι άνθρωπος, αλλά μια πολυσήμαντη λέξη που αποτελείται μόλις από τρία γράμματα και συνοψίζει το νόημα ολόκληρης της συλλογής. Επιπλέον, στην αγγλική γλώσσα, η έκφραση Τα μαλλιά του Φιν (fin hairstyle) αναφέρεται στο είδος χτενίσματος που συχνά αποκαλείται μοϊκάνα και μοιάζει με όρθια στάχυα. Η εκφραστική δεινότητα της Στεφανή φαίνεται, επομένως, ακριβώς εδώ: χρησιμοποιεί το λογοπαίγνιο του Φιν δίνοντας την ψευδαίσθηση πως η ονομασία είναι αυθαίρετη, κι έτσι συνθέτει το αρτιότερο και πλέον αντιπροσωπευτικό αφήγημα της συλλογής.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ.]
