Pa negre (2010)
Το Μαύρο Ψωμί του Καταλανού Agustí Villaronga ανοίγει σαν καθαρή αστυνομική ιστορία, με την καταγραφή ενός τελετουργικού σχεδόν φόνου, ενός μυστηρίου που πρέπει να φωτιστεί. Ένας άγνωστος άνδρας με κρυμμένο το πρόσωπο στήνει ενέδρα στον οδηγό ενός κάρου, τον σκοτώνει βίαια καθώς διασχίζει ένα δάσος σε κάποια απόμερη ορεινή περιοχή της Καταλονίας του 1944, τον τοποθετεί έπειτα πίσω στο κάρο του και τον γκρεμίζει σε μια χαράδρα μαζί με το άλογο, αλλά και το μικρό παιδί που κρύβεται στην καρότσα.
Δεν είναι τυχαίο ότι πρώτη εικόνα της ταινίας είναι το πλάνο ενός κύκλου, η ρόδα ενός κάρου που περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό της. Το σχήμα του κύκλου είναι άμεσα συνυφασμένο με την ισπανόφωνη κουλτούρα , αλλά και ευρύτερα τη δομή της αστυνομικής ιστορίας που βασίζεται στην αποκάλυψη ενός μυστικού, άρα στην ιδέα της επιστροφής, της αντίστροφης πορείας προς το ξεκίνημα μιας ιστορίας. Ο φόνος είναι λοιπόν το πρόσχημα, το ερέθισμα που πυροδοτεί την ανάγκη για την αποκάλυψη βαθύτερων φόβων και μυστικών, το κλασσικό αριστοτέλειο παιχνίδι της Περιπέτειας και της Αποκάλυψης στην αρχαιοελληνική τραγωδία, η ιστορία του Οιδίποδα. Το Μαύρο Ψωμί του Kαταλανού, ανοίγει σαν αστυνομική ιστορία και όντως είναι μια ταινία που διαδραματίζεται σε μια Ισπανία βουτηγμένη στα μυστικά. Ο εμφύλιος έχει μόλις τελειώσει, οι φρανκικοί έχουν θριαμβεύσει , οι νικημένοι καταπιέζονται ανελέητα από τους νικητές, ο τόπος είναι βουτηγμένος στα μυστικά και ήδη ο μύθος έχει αρχίσει να αναμιγνύεται με την ιστορία. Ο δεκάχρονος Αντρέου, ο μικρός πρωταγωνιστής συναντάει το αγόρι που αργοπεθαίνει στο γκρεμισμένο κάρο και του αποσπά ένα όνομα που γνωρίζει καλά: Πιτορλίουα. Είναι το όνομα ενός «πουλιού» ισχυρίζεται ο Αντρέου όταν ανακρίνεται από τις αρχές ,αλλά και το όνομα ενός κομμουνιστή αντάρτη που πέθανε και επιστρέφει σύμφωνα με τους θρύλους σαν φάντασμα που κρύβεται στις σπηλιές.
Κι άλλα μυθικά στοιχεία περιβάλλουν τους ήρωες, ιστορίες και διαδόσεις για έναν άνθρωπο πουλί , «που δε μπορείς να διακρίνεις τι πουλί είναι μέχρι να κάνει έρωτα», αλλά κι ένας παράξενος ομοφυλόφιλος που τριγυρνάει γυμνός στα δάση σαν ξωτικό κι ο ίδιος.
Κύριο χαρακτηριστικό της ισπανόφωνης κουλτούρας είναι η μεγέθυνση των μεγεθών —τα αντικείμενα, τα πρόσωπα και οι τόποι υπερβαίνουν τα φυσικά αντικειμενικά τους μεγέθη και ιδωμένα πάντα μέσα από πονεμένα μάτια, ανάγονται σε σύμβολα, σε μυθολογικές αρχετυπικές παραστάσεις, γιγαντώνονται ,ώσπου αποβαίνουν τερατώδη και τρομακτικά. Aκόμα κι ο αυστηρά καθορισμένος ιστορικός χρόνος χρησιμοποιείται πάντα σχεδόν σαν μια εποχή μύθου. Από τα θεατρικά κείμενα του Λόρκα, μέχρι τα σπαρακτικά ερωτικά ποιήματα του Οκτάβιο Πας, κι από το μαγικό ρεαλισμό της λατινικής Αμερικής, μέχρι τα πονεμένα σχεδόν πένθιμα fados, το υπερβατικό είναι γι’ αυτήν πάντα το βασικό στοιχείο της τραγικότητας. Και το Μαύρο Ψωμί κινείται στους ίδιους άξονες, για να καταλήξει όμως σε μια σκληρή απομυθοποίηση. «Μην προσπαθείς να μάθεις τόσα πολλά, αλλιώς θα καταλήξεις τυφλός σαν τον βασιλιά στο παραμύθι της γιαγιάς», προειδοποιεί τον Αντρεόυ ο πατέρας του, προοικονομώντας σαφέστατα την τραγική έκβαση της αναζήτησης του αγοριού.
