και πηδώντας από νησί
σε νησί πέρασα το Αιγαίο
ώς τη Θεσσαλονίκη
Επτά
Πολλά χρόνια αργότερα, κανείς δεν θα ήξερε τι μπορούσε ακόμη να θυμηθεί. Είχε άνοια, αποκάλυψε ο αδελφός του δύο χρόνια πριν πεθάνει, σε ηλικία 87 ετών στις 17 Απριλίου – έχοντας γεννηθεί το 1927 και έχοντας δημοσιεύσει το πρώτο του διήγημα το 1947 – ο συγγραφέας ενός βιβλίου για επτά γενιές μιας οικογένειας, που εκδόθηκε το 1967 και μεταφράστηκε σε περισσότερες από 37 γλώσσες.
7 είναι οι φθόγγοι της μουσικής. 7 τα πέπλα της Σαλώμης. 7 ημέρες, Πλειάδες θαύματα του αρχαίου κόσμου και σοφοί. 7 οι αρετές, 7 και τα θανάσιμα αμαρτήματα. 7 ιερά μυστήρια. 7 στόματα στο Δέλτα, πίστευαν οι Αιγύπτιοι πως έχει ο επτάρρους Νείλος. Για τους Πυθαγόρειους, καθώς δεν πρόκειται για γινόμενο παραγόντων, ο αριθμός 7 είναι «αμήτωρ», όπως ένας συγγραφέας που ίσως ξέχασε τα πάντα πριν πεθάνει. Αποτελεί επίσης σύμβολο τελειότητας ως άθροισμα του 3 και του 4 που αντιστοιχούν στα δύο τέλεια σχήματα, το ισόπλευρο τρίγωνο και το τετράγωνο.
Ονοματολογία
Γαβριήλ ήταν το όνομά του, δηλαδή άνθρωπος του Θεού και ένας από τους επτά αρχαγγέλους στην εβραϊκή παράδοση, ο οποίος αναγγέλλει στην Καινή Διαθήκη τη γέννηση του Ιησού στη μητέρα του, ενώ στην ισλαμική παράδοση υπαγορεύει το Κοράνιο στον Μωάμεθ.
Ο Γκάμπο, όπως τον έλεγαν οι δικοί του (αλλά και ο Πρόεδρος Ομπάμα και η Κολομβιανή τραγουδίστρια Σακίρα σε δηλώσεις για τον θάνατό του) είδε για πρώτη φορά τη μητέρα του όταν ήταν δέκα ετών, γεγονός από το οποίο ποτέ δεν συνήλθε, έχει πει, αν και δύο χρόνια νωρίτερα είχε πεθάνει ο συνταγματάρχης παππούς του. «Από τότε τίποτε σημαντικό δεν μου συνέβη», έχει πει για τον θάνατο του παππού του. Στα οκτώ διάβαζε τις Χίλιες και μία νύχτες. Ιστορίες του έλεγε η γιαγιά του.
Με συχνότητα που υπολογίζεται σε 3,32% του πληθυσμού, το πατρωνυμικό Γκαρσία θεωρείται το πιο κοινό επώνυμο στην Ισπανία, αν και η ετυμολογία του είναι αβέβαιη και διεκδικείται ως λέξη βασκικής προέλευσης, μία από τις σημασίες της οποίας είναι «αρκούδα».
Μάρκες είναι ο γιος του Μάρκου. Πρόκειται για όνομα ρωμαϊκό, το οποίο δόθηκε στον ομώνυμο Ευαγγελιστή, που έφερε το ιουδαϊκό όνομα Ιωάννης και πολλοί θεωρούν ότι είναι ο νεανίσκος που, αφήνοντας το σεντόνι που φορούσε, γυμνός φεύγει από τον κήπο της Γεσθημανή κατά τη σύλληψη. (Μάρκ. 14, 51-52). Η πρωτο-γερμανική ετυμολογία του συνδέει το όνομα με την έννοια των συνόρων, που χρηματοπιστωτικά κατήργησε το ευρώ προς όφελος ιδίως όσων παλαιότερα συναλλάσσονταν με γερμανικά μάρκα.
Γράφοντας δημοσίως
Για τον ίδιο τον Γαβριήλ Αρκτικό Υιό Μάρκου (αν και όχι του Μάρκο Πόλο) μεγάλη σημασία είχε ότι ξεκίνησε με την εγγραφή του στο πανεπιστήμιο και συνέχισε για χρόνια να εργάζεται ως δημοσιογράφος. Στην Ευρώπη ταξίδεψε ως ξένος ανταποκριτής το 1955, την ίδια χρονιά που εξέδωσε την πρώτη του νουβέλα, όπου αρχικά εμφανίζεται το χωριό Μακόντο.
Τα αγγλικά ως Κοινή γλώσσα
Πρόκειται ίσως για τη μεγαλύτερη αποκάλυψη στην ισπανική γλώσσα από την εποχή του Δον Κιχώτη του Θερβάντες, πρότεινε ο Νερούντα όταν εκδόθηκε το μυθιστόρημα Εκατό χρόνια μοναξιάς. Τρία χρόνια αργότερα, το 1970, κυκλοφόρησε σε μετάφραση στα αγγλικά του Γκρέγκορι Ραμπάσα.
Προτιμώ τη μετάφραση στα αγγλικά από το πρωτότυπο, έχει πει ο Μάρκες. Υπήρξε πολύ γενναιόδωρος, μου είπε ο μεταφραστής όταν βρεθήκαμε πριν μερικά χρόνια στο Ντάλας, ενώ εξίσου γενναιόδωρα δήλωσε ότι πρόκειται περισσότερο για ένα κομπλιμέντο στην αγγλική γλώσσα, απαντώντας σε σχετική ερώτηση τη Μεγάλη Παρασκευή του 2014, μια ημέρα μετά τον θάνατο του Μάρκες.
Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του βιβλίου στα αγγλικά απεικόνιζε μια σκηνή από τροπικό δάσος. Ένα αντίτυπο σε πολύ καλή κατάσταση πωλείται σήμερα για 2.850 δολάρια ΗΠΑ. Εμφανίζει ελάχιστες αβαρίες στο σώμα του βιβλίου ή στο εξώφυλλο. Υπάρχει ένα ! στο τέλος της πρώτης παραγράφου.
Στον Άγιο Φραγκίσκο
Δεν διαθέτω αντίστοιχο πρώτο αντίτυπο. Γιατί εκείνο που διάβασα ήταν ενός συμφοιτητή μου, που το είχε αγοράσει μόλις κυκλοφόρησε. Είχαμε κατεβεί για Χριστούγεννα στους γονείς του στον Άγιο Φραγκίσκο από το Όρεγκον οδηγώντας περισσότερες από είκοσι τέσσερις ώρες κατά μήκος των ακτών του Ειρηνικού.
Ο πατέρας του ήταν ψυχίατρος, αλλά είχε μόνον έναν πελάτη, γιατί είχε κάνει πολύ επικερδείς τοποθετήσεις στο χρηματιστήριο και προτιμούσε να παίζει ή να μελετά σκάκι. Είχε κλέψει την πολύ νεότερη δεύτερη σύζυγό του και μητέρα του φίλου μου, που ήταν ισπανικής καταγωγής, πριν προλάβει να δώσει όρκο παρθενίας και μπει σε μοναστήρι. Ήξερε όμως την ισπανική αργκό όταν θέλαμε να μας εξηγήσει κάτι.
Από τις βεράντες και τον κήπο τους έβλεπες την πόλη νυχτερινά να κατηφορίζει προς τον ωκεανό. Εγώ όμως αποσύρθηκα μετά το φαγητό στο δωμάτιο που μου παραχώρησαν για να τελειώσω τις 422 σελίδες (μία λευκή) του βιβλίου. Δεν κοιμήθηκα. Την άλλη μέρα κατεβήκαμε στα Φώτα της Πόλης. Με τη βοήθεια του ιδιοκτήτη του βιβλιοπωλείου αυτού, που ήταν ο Λόρενς Φερλινγκέτι, έφυγα κουβαλώντας δυο τεράστιες τσάντες με βιβλία συγγραφέων από τη Λατινική Αμερική, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν πρόσφατα μεταφραστεί.
Η λατινοαμερικανική έκρηξη
Έτσι ανακάλυψα τον Μπόρχες, τον Κορτάσαρ και άλλους 4 που μαζί με τον Μάρκες συμπληρώνουν τον μαγικό αριθμό 7. Πολλές συντροφιές μου προέκυψαν από εκατό χρόνια μοναξιάς. Μια εποχή πίστευα ότι αυτό που ονομαζόταν λατινοαμερικανική έκρηξη ήταν ένα επεισόδιο στον εγκέφαλό μου, για να μην υπεισέλθω σε άλλες ανατομικές λεπτομέρειες.
Έτσι ξεπέρασα επίσης μια άρνηση του μυθιστορήματος, στην οποία είχα εμπλακεί τελειώνοντας το γυμνάσιο και έχοντας μικρός διαβάσει πολλά, πριν ακόμη φύγω δηλαδή από τη Θεσσαλονίκη για σπουδές στο Όρεγκον. Παρόλα αυτά, δεν επρόκειτο να μεταφράσω οτιδήποτε ξεπερνούσε σε έκταση τις ελάχιστες σελίδες ενός μικρού κειμένου του Κάφκα.
Στηριγμένος στα αγγλικά ως γλώσσα-γέφυρα, μετέφρασα το κείμενο «Ο Μπόρχες κι εγώ» και κάποια ακόμη και έστειλα δύο από αυτά στους φίλους στη Θεσσαλονίκη με τους οποίους επρόκειτο να ξεκινήσουμε το περιοδικό Τραμ, προτείνοντας να δοθεί βάρος σε ξένους συγγραφείς όπως αυτός ο άγνωστος τότε στην Ελλάδα.
Το όνομα του Αμερικανού συμφοιτητή που μου δάνεισε τα δικά του Εκατό χρόνια μοναξιάς αναφέρεται σε ένα κείμενο για την παντο(α)δυναμία της γραφής και τον Μπόρχες στο αφιέρωμα που του κάναμε χρόνια αργότερα στο περιοδικό Χάρτης.
Εικονομαχικά
Η προμετωπίδα στις σημειώσεις αυτές αποτελούσε προμετωπίδα στο πρώτο μου βιβλίο, που κυκλοφόρησε το 1972 με τίτλο Εικονομαχικά, και αναφέρεται βέβαια σε κάποιους ποιητικούς λογαριασμούς που δεν είναι της ώρας να διευκρινίσω.
Μπορώ όμως να πω ότι η διατύπωση προέρχεται από τον Μάρκες και παραπέμπει στο μαγικό εκείνο βράδυ στον Άγιο Φραγκίσκο, όταν έμπλεος ρεαλισμού κάθησα και διάβασα το βιβλίο του ανακαλύπτοντας την άλλη μισή ήπειρο της Αμερικής.
Δεν θα μπορούσα να περιμένω να το καταλάβει κανείς, καθώς ο Μάρκες και οι συν αυτώ Λατίνοι ήταν άγνωστοι. Το περίμενα όμως. Όπως περίμενα και κάποιο σχόλιο για την ονομαστική αναφορά στον Βάλτερ Μπιέναμιν σε ένα από τα ποιήματα της συλλογής εκείνης, που είχε γραφεί σε ένα φτηνό ξενοδοχείο στο Παρίσι επιστρέφοντας στο Όρεγκον από τη Θεσσαλονίκη.
Συμπέρασμα
Τι λέει, τη ρωτά εκείνος.
Είναι πολύ λυπημένος, απάντησε η Ούρσουλα, γιατί νομίζει ότι θα πεθάνεις.
Πες του, είπε ο συνταγματάρχης χαμογελώντας, ότι κανείς δεν πεθαίνει όταν πρέπει, αλλά όταν μπορεί.
(Να με συγχωρἠσουν η Κλαίτη Σωτηριάδου και άλλοι φίλοι που δεν έχω δίπλα μου δικές τους μεταφράσεις.)
