Ιφιγένεια Σιαφάκα, Τo πλεκτό και άλλες πλεκτάνες, ΑφηΓΗματα αναΔρομων πΛεξεων
Εκδόσεις ARS POETICΑ, σελ.125
Το βιβλίο αποτελείται από 27 εναργή και παλλόμενα από ουσιαστικό περιεχόμενο διηγήματα. Δεν είναι τυχαίο ότι σε αυτά συμπεριλαμβάνεται και ένα μικρό σχετικά, όμως με βαρύνουσα σημασία, διήγημα με τίτλο «Η πτώση του Ίκαρου». Ασφαλώς αναφέρεται στον περίφημο πίνακα του Μπρίγκελ, που αναπαριστά την πτώση του Ίκαρου στη θάλασσα τη στιγμή που κανείς δεν προσέχει ούτε νοιάζεται για την πτώση του, την τραγική αποτυχία του για υπέρβαση, τη διάψευση των ονείρων, την καταστροφική ήττα του. Ο γεωργός κι ο κτηνοτρόφος στον πίνακα είναι απορροφημένοι στην καθημερινή δουλειά τους, δεν δίνουν σημασία για τον θάνατο του ονειροπόλου Ίκαρου. Η Ζάκι στο ομότιτλο διήγημα βλέπει τον πίνακα σε μικρογραφία στο μαγνητάκι του ψυγείου της και, όταν βγαίνει στο μπαλκόνι να τινάξει το σεντόνι της, έχει την αίσθηση ότι ο πίνακας διέφυγε από το Μουσείο των Beaux-Arts για να αρχίσει να περιίπταται, να περιπλανιέται σε στέκια, πλατείες, δρόμους και σημεία των Βρυξελλών. Ο πίνακας αφήνει την παρουσία και το μήνυμά του στην πόλη και τους ανθρώπους. Ένα μήνυμα που φέρνει ζάλη και ναυτία στη Ζάκι. Της υπενθυμίζει τη δική της ανεπάρκεια να ξεπεράσει την ανία, τη διάψευση των ονείρων της, την καταδίκη της να βιώνει μια άχαρη και μίζερη ζωή. Η αποκαρδίωσή της συμπεριλαμβάνει τη θέασή της στην πόλη και τους ανθρώπους, που είτε λίγο είτε πολύ συνθλίβονται από την ίδια «ζάλη» για την χθαμαλή πραγματικότητά τους.
Η αίσθηση της αποτυχίας, της συναισθηματικής ανεπάρκειας, του κλονισμένου ψυχισμού εμφανίζεται και σε πολλά άλλα διηγήματα και δίνει το χαρακτηριστικό, καίριο στίγμα στο βιβλίο. Οι ήρωες παλεύουν να βρουν την ταυτότητά τους, ένα στήριγμα να πιαστούν πριν καταρρεύσουν, μια διαφυγή για να καταπραΰνουν τον ανεπαρκή εαυτό τους. Τους χαρακτηρίζει αυτό που αναφέρει η συγγραφέας για τον ήρωά της Χέρμπερτ στο διήγημα «Για τη ραφή και μόνον»:
«Είναι εκ φύσεως ρευστός και κινδυνεύει. Άλλοτε να εξατμιστεί κι άλλοτε να πήξει. Να μεταμορφωθεί σ’ αέριο μακρόστενο ή σε μια μάζα στρογγυλή. Να απολέσει σχήμα και οντότητα».
Με αυτόν τον τρόπο, τα διάφορα πρόσωπα, υπερευαίσθητα, μοναχικά και τρομαγμένα, προσπαθούν να ξεχαστούν παρατηρώντας από την ασφάλεια του παραθύρου τους τις ζωές των άλλων, και ιδίως στον περίγυρο της γειτονιάς ή στον ακάλυπτο χώρο ενός συνόλου πολυκατοικιών. Και το θέαμα ποικίλλει. Στον έξω κόσμο κυκλοφορούν πρόσωπα, που σε σχέση με τον παρατηρητή-πρωταγωνιστή υπερτερούν, με την εκλεκτή και πλούσια σε εμπειρίες ερωτική ζωή τους ή διαθέτουν άνεση πλούτου και ευκαιριών – κάτι που αναμφίβολα δημιουργεί ένα αίσθημα ζήλειας. Όμως συμβαίνει και το εντελώς αντίθετο. Σε άλλο διήγημα ο πρωταγωνιστής παρατηρεί τη μίζερη και ρημαγμένη ζωή των ανθρώπων του περιθωρίου και του υπόκοσμου με τους ανεξιχνίαστους φόνους και τα μύρια θλιβερά που συμβαίνουν εκεί.
Η σεξουαλικότητα και ο έρωτας καταλαμβάνουν κεντρική θέση στο βιβλίο, δίνοντάς του πολυκύμαντο βάθος. Είναι το στοιχείο που προσδιορίζει κάθε πρόσωπο, σαν διαρκής πείνα και ακατάπαυστη αναζήτηση. Η αρχέγονη λαγνεία και το πάθος θέλουν κι επιδιώκουν να εκτονωθούν ακόμη και με εφήμερους έρωτες. Όμως απεγνωσμένα οι ήρωες «ματώνουν», για να συναντήσουν και να κερδίσουν κάποιο λατρεμένο πρόσωπο που παράφορα ερωτεύθηκαν. Ο έρωτας ως «ιερό» μένος και καταξίωση δικαιώνει την ύπαρξή τους σ’ έναν κόσμο παράλογο, σκληρό και αλλόφρονα. Στο διήγημα «Το καρπούζι», όπου η έφηβη κόρη βλέπει το βάναυσο πατέρα να κακομεταχειρίζεται τη μητέρα της, ενώ επιπλέον υπάρχει αιμομικτική σχέση μαζί του, η σεξουαλικότητα και η βία απότομα την ωριμάζουν δημιουργώντας ένα κατακλυσμό σκέψεων στο μυαλό της. Συνακόλουθα μας προσγειώνει άσχημα το γεγονός ότι από βία και σεξουαλικότητα συναποτελείται ο χαώδης, τρομακτικός κι απρόβλεπτος κόσμο μας.
Βέβαια, η αποθέωση της ήττας και των διαψεύσεων δίνεται στο διήγημα «Το πλεκτό». Σύμφωνα με το όραμα που σχηματίζει η Σιαφάκα για τον κόσμο: καταπιεστικές εξουσίες διαφθοράς, εξαπάτησης, εργασιακού τρόμου και εκμετάλλευσης δυναστεύουν τις κοινωνίες μας προσπαθώντας να τις «τυφλώσουν» με καταναλωτισμό και θεάματα. Μέσα σ’ αυτή την τερατώδη κοινωνική πραγματικότητα, που μοιάζει με εφιάλτη της χειρότερης «καφκικής» εκδοχής, στο βιβλίο υπάρχουν «ανάσες» διεξόδου. Στην καταιγιστική πλοκή των διηγημάτων δεν είναι λίγες οι φορές που οι απόκληροι και οι αποτυχημένοι μάς ξαφνιάζουν, γιατί την ύστατη στιγμή ενεργούν ακαριαία και αποτρέπουν με δεξιοτεχνία την επέλαση του αδιέξοδου που τους απειλεί. Επίσης, εκούσια και με θάρρος, γίνονται ανυπάκουοι στις προσταγές της οποιασδήποτε εξουσίας για να ονειρευτούν, να απαγκιάσουν στο χώρο της «Αρκαδίας» μέσα στο μυαλό τους. Περιφέρονται σε στέκια της πόλης για να βυθιστούν στη νοστιμιά της ζωής –που καμία εξουσία δεν θα τους τη δείξει– βασιζόμενοι μόνο στο δικό τους ένστικτο, που ξέρει να τους οδηγεί στις απολαυστικές σαν βάλσαμο ονειροπολήσεις τους.
Για τη Σιαφάκα «ανάσα» στο ζοφερό κόσμο μας είναι η ποίηση και η αναζήτηση του υπεκφεύγοντος αναζωογονητικού φωτός, που παρέχει η ομορφιά, η γνησιότητα και η αλήθεια.
Ακόμη και η εκδίκηση με βία ενάντια στη βία είναι κάτι που, εκ των πραγμάτων, δεν παραλείπεται στην αφήγησή της.
Τα διηγήματα συμβαίνουν και εξελίσσονται μεταξύ του πραγματικού και του φανταστικού, ο μετεωρισμός ανάμεσα στα δύο αυτά στοιχεία είναι συνεχής. Αν και υπάρχει πλοκή που συνέχει τη δομή της αφήγησης, το υπερπραγματικό, η σουρεαλιστική διάχυση της γλώσσας, των σκέψεων και νοημάτων δίνουν πολύ έντονα και με έμφαση το παράλογο του κόσμου μέσα από τη διαύγεια μιας υπέρμετρης φαντασίας, που, στην περίπτωση της Σιαφάκα, είναι οργιαστική και ανεξάντλητη σε ευρηματικότητα και εκπλήξεις. Η συγγραφέας κατέχει άριστα τα εκφραστικά της μέσα και τη δική της, ιδιότυπη, εκφορά του λόγου.
Το βιβλίο αφήνει μια γεύση πικρίας για μια κοινωνία σε πτώση και παρακμή, όμως παράλληλα αγγίζει τα διαχρονικά θέματα της λογοτεχνίας και, κυρίως, την αναζήτηση της ταυτότητας κάθε ατόμου για το ξεπέρασμα της μοναξιάς και αλλοτρίωσής του. Η Σιαφάκα πλάθει, «πλέκει» με τέχνη και καταθέτει στον αναγνώστη το όραμά της για τον κόσμο με οξυδέρκεια, σφαιρική παρατηρητικότητα και με τρόπο που θέλγει και συγκινεί.
