Ποιος μας κομμάτιασε τη συνέχεια,
Ποιος μας τεμάχισε τις ώρες,
Ποιος μας διέσπασε τις στιγμές;
Ο Κύπριος ποιητής Κώστας Μόντης, 100 χρόνια μετά την γέννηση του διαβάζεται λες και πρόκειται για έναν συγκαιρινό μας ποιητή με ανησυχίες και προβληματισμούς που έχουν οικουμενικό χαρακτήρα και παραμένουν ζωτικής σημασίας στην εποχή μας. Αυτό συμβαίνει γιατί η ποίηση του επικεντρώνεται στα ουσιαστικά πράγματα στη ζωή που δεν αλλάζουν στο χρόνο. Ο Μόντης μετουσιώνει την αγωνία του απλού ανθρώπου για επιβίωση και μια «λιτή ευημερία» με απλό, άμεσο και μεστό τρόπο. Η ζωή, η ιστορία, η ποίηση και ο τόπος βρίσκονται στο επίκεντρο της ποιητικής του.
Με τις στιγμές και τα τρία γράμματα στην Μητέρα, ένα συνθετικό ποίημα που γράφτηκε πριν και μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο αποκαλύπτει το τραγικό βάθος των πραγμάτων.
«Μητέρα θυμᾶσαι τὸν oὐρανὸ
πoύχαμε δεμένo κὸμπo στό μαντήλι;
Μᾶς τόν πῆραν oἱ ταχυδακτυλoυργoί, μητέρα
ἔτσι ὅπως πρὶν τὴν μπάλα μέσ’ ἀπ’ τὸ κoυτί.
Θυμᾶσαι τό ρυάκι πoὔ ‘πλενε τὰ πόδια μας,
θυμᾶσαι τό ρυάκι πoὺ τoῦ πλέναμε τὰ πόδια,
θυμᾶσαι τὶς λευκὲς κραυγὲς στὴ χαράδρα;
Θυμᾶσαι τὶς φλυαρίες πoὺ ράμφιζαν τὴ ρόγα τῆς αὐγῆς,
θυμᾶσαι τoύς ψιθύρoυς πoύ μηχανoρραφoῦσαν τὴν ἄνoιξη,
θυμᾶσαι τὰ περιστέρια πoύ ‘σκυβαν μέσ’ στόν ἥλιo
νά πιoῦν νερὸ στὴ χoύφτα τoυ,
θυμᾶσαι τ’ ὄνειρo πoὺ κυλoῦσε κι ἔφευγε ἀπάνω ἀπ’ τὶς φτερoῦγες τoυς,
θυμᾶσαι τ’ ὄνειρo πoὺ κρεμόταν κάτω ἀπ’ τό λαιμὸ τoυς,
τ’ ὄνειρo πoὺ σκαρφάλωνε τὶς σημαῖες τoυς;
Τώρα ὀξειδώθηκαν ὅλα μέσα μας, μητέρα,
τώρα σκέβρωσαν ὅλα μέσα μας.»
(2ο Γράμμα στη Μητέρα)
Ο Μόντης συχνά συνομιλεί με άλλους ποιητές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ποίημα που απευθύνεται στον Ανδρέα Κάλβο, στο οποίο διακρίνεται μια βαθιά αγάπη για ό,τι αποτελεί γνήσια έκφραση ελληνικότητας.
Επανάλαβε εκείνο «το ωραία και μόνη»
Επανάλαβε εκείνο «το ωραία και μόνη»
Η ποίηση για τον Μόντη είναι τόπος ελευθερίας. Μέσα στο ποίημα δεν ανέχεται κανέναν περιορισμό. Συνομιλεί με τον Θεό, την Παναγία και τον Χριστό με άκρως ανατρεπτικό τρόπο. Η πικρή ειρωνεία και ο σαρκασμός αποτελούν για τον Μόντη κλειδιά στη γραφή του. Αξίζει να σημειώσουμε τις ακόλουθες στιγμές:
ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΕΟ
Λοιπόν νομίζω πως
αν ο Ιησούς δεν ήταν Γιος του
μα εγγονός Του
δεν θα μας άφηνε να Τον σταυρώσουμε
κι ας γινόμαστε ό,τι θέλαμε.
ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ
«Πόσο ακριβά το πλήρωσες αυτό το Μήτηρ Θεού!”»
«Πού σ’ έμπλεξαν κι εσένα!»
ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ
Συγχώρεσέ τον Κύριε
που θα παρουσιαστεί αναμάρτητος
και δε θα ‘χη απάντηση όταν τον ρωτήξης
«Εσύ τι έκανες τόσα χρόνια
Εσύ πού σπαταλήθηκες τόσα χρόνια»
Δεν θα μπορούσε κανείς να γράψει για τον Μόντη χωρίς να κάνει αναφορά στα ιδιωματικά ποιήματα του, τα οποία αγαπήθηκαν από τους ανθρώπους του τόπου του και πολλά από αυτά μελοποιήθηκαν. Ο Μόντης μετέφερε στο κυπριακό ιδίωμα δύο κωμωδίες του Αριστοφάνη. Την Ειρήνη και την Λυσιστράτη που ακόμα και σήμερα ανεβάζουν στις σκηνές τους θεατρικά σχήματα στην Κύπρο. Σημειώνω το ακόλουθο ποίημα του Κώστα Μόντη στο κυπριακό ιδίωμα το οποίο επικεντρώνεται στα βάσανα και την επιμονή των Κυπρίων να επιβιώσουν στον τόπο τους.
«Χρόνια σκλαβκιές ατελείωτες
Τον πάτσον τζιαι τον κλώτσον τους
Εμείς τζιαμαί, ελιές τζιαι τερατσιές
πάνω στον ρότσον τους.»
Ο μελαγχολικά αισιόδοξος ποιητής Κώστας Μόντης, για να χρησιμοποιήσω μια έκφραση του Κύπριου ποιητή Μιχάλη Πασιαρδή τον οποίο εκτιμούσε ιδιαίτερα, αποκαλύπτει τη δύναμη και τη χαρά που μπορεί να αντλήσει ο απλός άνθρωπος από απλά, καθημερινά και φαινομενικά ασήμαντα πράγματα.
O Κώστας Μόντης είναι ένας ποιητής που έχει τον χρόνο με το μέρος του, γιατί κατάφερε να κατακτήσει τη δική του φωνή. Λέγοντας λίγα, είπε πολλά και καίρια για τη ζωή. To γεγονός ότι Έλληνες λογοτέχνες της νεότερης γενιάς, όπως ο Γιάννης Παλαβός που χρησιμοποιεί στην τελευταία συλλογή διηγημάτων του με τίτλο Αστείο, εκδ. Νεφέλη 2012, για μότο το δίστιχο του Κώστα Μόντη για τη ζωή:
«Καθίστε ήρεμα στο τραπεζάκι της
και παραγγείλτε ένα βαρύγλυκο»
καταδεικνύει την απήχηση που έχει το έργο του στους νεότερους.
Η κυκλοφορία μίας ανθολογίας με το ποιητικό έργο του Μόντη στην νεοελληνική αλλά και στο κυπριακό ιδίωμα θα βοηθήσει στη διάδοση και μελέτη του έργου του. Η συγκριτική επίσης μελέτη του έργου του σε σχέση με Έλληνες ποιητές που έζησαν και έγραψαν την ίδια περίοδο δυνατόν να εντοπίσει ενδιαφέρουσες συγκλήσεις και αποκλίσεις.
[Το Φρέαρ πιστεύει ότι παράλληλα με τη μεγάλη επέτειο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου που όρισε η Ουνέσκο, θα πρέπει το 2014 να αφιερωθεί και σε κάποιον λογοτέχνη, γι’ αυτό προτείνει τον Κώστα Μόντη. Δεν υπάρχει σπουδαιότερος συγγραφέας που να γεννήθηκε πριν από 100 χρόνια (αφού έτσι έχει καθιερωθεί να εορτάζονται οι επέτειοι) και είναι καιρός επιτέλους να τιμώνται οι συγγραφείς της ελληνικής γλώσσας χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς, δηλαδή να μην παραλείπονται και οι Κύπριοι.]
