5 βιβλία του 2013 που θα πρότεινα είναι τα:
1. Tζίνα Πολίτη, Οι Αιώνιες Φωλεές της Επιστροφής στην Ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, «Άγρα», 2013.
Υπόδειγμα ερμηνευτικής προσέγγισης στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη από μια μεγάλη, διεθνούς κύρους, πανεπιστημιακή δασκάλα και ακαδημαϊκό της συγκριτικής λογοτεχνίας, και όχι μόνο, η οποία μας έχει δώσει, εδώ και δεκαετίες, μια σειρά από πρωτοποριακές αναγνώσεις Ελλήνων και ξένων συγγραφέων, προτείνοντας, ταυτόχρονα, ιδιαίτερα εγνωσμένους τρόπους ανάγνωσης κειμένων στο αναγνωστικό κοινό και σε θεωρητικούς της λογοτεχνίας. Εκτός από το γνωστό εξαιρετικό δοκίμιο με τίτλο «Θεωρίες για την Καταγωγή της Γλώσσας και η Σημαντική τους στην Ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη», στο παρόν βιβλίο συμπεριλαμβάνονται άλλα τέσσερα, εξ ίσου ενδιαφέροντα δοκίμια, τα οποία αντλούν από μια σειρά θεμελιωδών θεωρητικών, αλλά και πρωταρχικών, κειμένων Ελλήνων, αλλά κυρίως ξένων, συγγραφέων και θεωρητικών τα οποία συνομιλούν με τους στίχους του Ελύτη και συνδιαλέγονται με την κριτική ματιά της Πολίτη. Η έκδοση περιλαμβάνει φωτογραφίες του Ο. Ελύτη και της Τ. Πολίτη, καθώς επίσης και ανέκδοτα χειρόγραφα του ποιητή όπως και δύο πορτραίτα του.
2. Διονύσιος Σολωμός, Ο Κρητικός, επίμετρο-σημειώσεις: Στυλιανός Αλεξίου, «Κίχλη», 2013.
Μία έξοχη έκδοση, υποδειγματικά σχολιασμένη από μια κορυφαία μορφή των ανθρωπιστικών σπουδών, τον προσφάτως αποδημήσαντα φιλόλογο-Αρχαιολόγο και πανεπιστημιακό δάσκαλο, Στυλιανό Αλεξίου. Έργο του πολυτάραχου, από πλευράς επαναστατικών κινημάτων, για την Ευρώπη 19ου αιώνα, γράφτηκε στα 1833-1834 και κατατάσσεται στη λεγόμενη Κερκυραϊκή περίοδο του Δ. Σολωμού. Το κείμενο βασίστηκε στην παράδοση του Βιτσέντζου Κορνάρου, ενώ το ίδιο υπήρξε πρόδρομος σημαντικών μεταγενέστερων έργων της Ελληνικής λογοτεχνίας. Αριστουργηματικά αφηγημένο, το ποίημα χαρακτηρίζει η μουσικότητα των στίχων και η αναδρομική αφήγηση με κυρίαρχο θέμα τον έρωτα και το θάνατο, αλλά και της μεταφυσική τους υπόστασης και υπόσχεσης. Εξαιρετικές και οι ερμηνευτικές σημειώσεις στο τέλος του βιβλίου.
3. Βασίλης Π. Καραγιάννης, Το Σκαληνό Τρίγωνο της Αμαρτίας, «Γαβριηλίδης», 2013.
Συλλογή 16 πεζών αφηγήσεων εν είδει χρονογραφήματος, ταξιδιωτικού οδοιπορικού και διηγήματος, με έντονο το στοιχείο της λογοτεχνικής γεωγραφίας από τα οποία, ωστόσο, δεν απουσιάζει – θραυσματικώ τω τρόπω – η ποίηση, και ως παράθεση αυτούσιων ποιητικών σπαραγμάτων προερχόμενα από ποιητές που επηρέασαν το συγγραφέα, αλλά και ως τελική εντύπωση που αποκομίζει ο αναγνώστης/τρια, μια και ο Β. Π. Καραγιάννης γράφει πεζό με τρόπο ποιητικό, μέσω μιας ιδιάζουσας χρήσης του αφηγηματικού χρόνου και λόγο υβριδικό, αμφίσημο, πολυφωνικό, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα σε όλη της τη διαστρωμάτωση. Αυτοαναφορικότητα, μνήμη, νοσταλγία, υπαρξιακό αδιέξοδο, που απορρέει από το πανταχού παρόν δίπτυχο έρωτας-θάνατος, και (αυτο)σαρκαστική διάθεση χαρακτηρίζουν και τα 16 κείμενα της συλλογής. Η συστηματική χρήση του εσωτερικού μονολόγου – συχνά με τη μορφή παραληρηματικής γραφής, η αποσπασματικότητα, η διακειμενικότητα και ο ασθμαίνων λόγoς ανοικειώνει και ταυτόχρονα θέλγει τον αναγνώστη/τρια ως κείμενο «εγγράψιμο» και όχι απλά «αναγνώσιμο» με τη «σκιά του ανικανοποίητου… να αφήνει πάντα πίσω του τον καπνό του τελικού τέλους» (σελ. 86).
4. Κώστας Μαυρουδής, Η Αθανασία των σκύλων, «Πόλις», 2013.
Μία συλλογή 70 σύντομων, άκρως υπαινικτικών κειμένων, που χαρακτηρίζονται από πλειάδα διακειμενικών αναφορών απ΄όλο το φάσμα των τεχνών, μέσα από τα οποία προσχηματικά, στις πλείστες των περιπτώσεων, παρελαύνουν φιγούρες σκύλων που «τριγυρίζουν με σιωπηλή σοβαρότητα» και εν πλήρη άγνοια – σε αντίθεση με το ανθρώπινο υποκείμενο – του εφήμερου (και του μάταιου) της ύπαρξής τους. Πρωτίστως, ωστόσο, πρόκειται για μια στοχαστική καταβύθιση στη μνήμη και στη νοσταλγία της, όπως επίσης και στην αίσθηση ματαιότητας (και ματαίωσης) που υποβόσκει στον πυρήνα τους, αλλά, ταυτόχρονα, και στην ιδιαίτερη σημαντική που αυτές κατέχουν για το αφηγηματικό υποκείμενο, το οποίο συχνά διαθλάται σε μια σειρά ποικίλων αφηγηματικών φωνών, χρόνων και τόπων. Τα κείμενα συχνά εκπέμπουν αυτοβιογραφικούς τόνους, ενώ κυριαρχεί και η λεγόμενη διαλεκτική του βλέμματος, του τυχαίου, του απροσδόκητου, αλλά και του προμελετημένου συμβάντος, του στιγμιαίου, της λεπτομέρειας και της αμφισημίας των λόγων, των πραγμάτων, και των αντικειμένων, ενώ και η έννοια του χρόνου που διατρέχει τα κείμενα στο σύνολό τους τίθεται υπό αμφισβήτηση. Συχνά και η ίδια η πράξη της γραφής, (μαζί και της ανάγνωσης) καθίσταται αυτοαναφορική και ατελέσφορη. «Γι΄αυτό δεν έγραψα ποτέ» λέει ο ήρωας-αφηγητής του κειμένου 29, που ωστόσο συνεχίζει να γράφει ως αναποφάσιστος ήρωας του Μπέκετ, «Τι αξίωση, για όλα εκείνα που αισθάνομαι, να ψάχνω ξένους που θα τα καταλάβουν» (σελ. 84)
5. Γιάννης Ρίτσος, Υπερώον, «Κέδρος», 2013.
Η τελευταία ποιητική συλλογή του Γιάννη Ρίτσου με τίτλο Υπερώον, μία απ΄τις πολλές έως σήμερα αδημοσίευτες του, κυκλοφόρησε τον περασμένο Νοέμβρη με πρωτοβουλία, επιμέλεια και σύντομο σχολιασμό της κόρης του Έρης. Εξήντα-επτά ποιήματα που μας αποκαλύπτουν κατά κύριο λόγο την υπαρξιακή – και λίγο έως ελάχιστα την πολιτική διάσταση και το ύφος – ενός μέρους του ποιητικού έργου του μεγάλου ποιητή, ανοικειώνοντας ευχάριστα τον αναγνώστη/τρια με την απολαυστικά ευρεία θεματική τους. Τα ποιήματα χαρακτηρίζονται από εσωτερικότητα και έντονη αυτοαναφορικότητα και διαλέγονται με τη λεπτομέρεια του καθημερινού βίου, την έλλειψη, την ματαιωμένη και μετέωρη επιθυμία, το χρόνο, τα πρόσωπα, τα προσωπεία και το τελεστικό της ύπαρξης (σειρά σου τώρα,/χωρίς φώτα,/χωρίς σκηνικά και θεατές,/να παίξεις εαυτόν σελ. 22) τον έρωτα, τον θάνατο, τη φθορά την προβληματική της ίδιας της γλώσσας και της ολισθηρότητας των σημείων της «δείχνοντας τις αμφιβολίες των ίδιων των λέξεων για την ακρίβεια τους» (σελ. 59).
[Η Άννα Κουστινούδη είναι διδάκτορας Αγγλικής λογοτεχνίας του Α.Π.Θ., κριτικός λογοτεχνίας και μεταφράστρια. Φωτογραφία: Elena Shumilova.]
