Μετάφραση: Αναστάσιος Θεοφιλογιαννάκος
Όποιοι κι αν είναι οι βαθύτεροι λόγοι για τη δύση της Δύσης, της οποίας την καθοριστική –από κάθε άποψη– κρίση βιώνουμε, είναι δυνατόν να συνοψίσουμε την τελευταία πράξη της σε αυτό που, ανακαλώντας μια παραστατική εικόνα του Ιβάν Ίλιτς, θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «θεώρημα του σαλιγκαριού». «Αν το σαλιγκάρι», αναφέρει κατά λέξη το συγκεκριμένο θεώρημα, «αφότου θα είχε προσθέσει έναν ορισμένο αριθμό σπειρών στο κέλυφός του, αντί να σταματήσει, συνέχιζε την ανάπτυξή του, μόνο μία ακόμα σπείρα θα αύξανε το βάρος του σπιτιού του κατά 16 φορές και το σαλιγκάρι θα συνθλιβόταν αδυσώπητα».
Αυτό ωστόσο συμβαίνει σήμερα στο είδος, που κάποτε αυτοπροσδιοριζόταν ως homo sapiens, όσον αφορά την τεχνολογική ανάπτυξη και, γενικά, την υπερτροφία των νομικών, επιστημονικών και βιομηχανικών συστημάτων που χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη κοινωνία.
Αυτά ήταν πάντοτε απαραίτητα για τη ζωή αυτού του ιδιαίτερου θηλαστικού, του ιδιαίτερου ανθρώπινου θηλαστικού, που η πρόωρη γέννησή του προϋποθέτει την παράταση της παιδικής κατάστασης, κατά την οποία το μικρό δεν μπορεί να εξασφαλίσει την επιβίωσή του. Όμως, όπως συμβαίνει συχνά, ακριβώς σε αυτό που του εξασφαλίζει τη σωτηρία, κρύβεται ένας θανάσιμος κίνδυνος.
Οι επιστήμονες που, όπως ο ιδιοφυής Ολλανδός ανατόμος Λούι Μπολκ, έχουν στοχαστεί γύρω από την ιδιαίτερη κατάσταση του ανθρώπινου είδους, στην πραγματικότητα καταλήγουν σε απαισιόδοξα συμπεράσματα για το μέλλον του πολιτισμού. Με την πάροδο του χρόνου, η αυξανόμενη ανάπτυξη των τεχνολογιών και των κοινωνικών δομών παράγει μια πραγματική αναστολή της ζωτικότητας, η οποία προαναγγέλλει την πιθανή εξαφάνιση του είδους. Η πρόσβαση στο στάδιο της ενηλικίωσης καθώς και η ανάπτυξη του οργανισμού επιβραδύνεται ολοένα και περισσότερο, η διάρκεια ζωής –και επομένως η γεροντική ηλικία– παρατείνεται. «Η προοδευτική αναστολή της ζωτικής διαδικασίας», γράφει ο Μπολκ, «δεν είναι δυνατό να υπερβεί ένα όριο χωρίς η ζωτική ορμή και δύναμη, η ισχύς της αντίστασης στις έξωθεν ολέθριες επιδράσεις, κοντολογίς, η ίδια η ύπαρξη του ανθρώπου να διακυβευθεί. Όσο περισσότερο προχωρά η ανθρωπότητα στο μονοπάτι της κατασκευής ενός μοντέλου ανθρώπου, τόσο πιο κοντά έρχεται σε εκείνο το μοιραίο σημείο, όπου η πρόοδος θα σημαίνει καταστροφή. Και σίγουρα δεν είναι στη φύση του ανθρώπου να σταματά μπροστά σε κάτι τέτοιο».
Αυτή είναι η ακραία, η έσχατη κατάσταση που βιώνουμε σήμερα. Ο απεριόριστος πολλαπλασιασμός των τεχνολογικών συσκευών και συστημάτων, η αυξανόμενη υποταγή σε νομικούς περιορισμούς και νομιμοποιητικές διατάξεις κάθε κατηγορίας και μορφής και η ολοσχερής υποδούλωση και υπακοή στους νόμους της αγοράς καθιστούν τα άτομα ολοένα και περισσότερο εξαρτημένα από παράγοντες που ξεφεύγουν πλήρως από τον έλεγχό τους. Ο Γκύντερ Άντερς χαρακτήρισε τη νέα σχέση, που η νεωτερικότητα έχει δημιουργήσει ανάμεσα στον άνθρωπο και τα εργαλεία του, με τον όρο: «προμηθεϊκό χάσμα» και μίλησε για μια «ντροπή» μπροστά στην ταπεινωτική ανωτερότητα των πραγμάτων που παράγει η τεχνολογία, της οποίας δεν μπορούμε πλέον να θεωρήσουμε τον εαυτό μας κύριο με κανένα τρόπο. Είναι πιθανό ότι σήμερα αυτό το χάσμα έχει φτάσει στο σημείο της μέγιστης έντασης και ο άνθρωπος έχει γίνει εντελώς ανίκανος να αναλάβει τη διακυβέρνηση της σφαίρας των προϊόντων που ο ίδιος δημιούργησε.
Στην αναστολή της ζωτικότητας που περιγράφει ο Μπολκ προστίθεται η παραίτηση από αυτή καθεαυτήν την ευφυΐα του πνεύματος, που μπορούσε, κατά κάποιον τρόπο, να περιορίζει τις αρνητικές συνέπειές της. Η εγκατάλειψη αυτού του τελευταίου συνδέσμου με τη φύση, που η φιλοσοφική παράδοση αποκαλούσε lumen naturae, παράγει μία τεχνητή ανοησία που καθιστά την τεχνολογική υπερτροφία ακόμη πιο ανεξέλεγκτη.
Τι θα γίνει με το σαλιγκάρι που συνθλίβεται από το ίδιο του το κέλυφος; Πώς θα καταφέρει να επιβιώσει μέσα από τα ερείπια του σπιτιού του; Αυτά είναι τα ερωτήματα που δεν πρέπει να σταματήσουμε να κάνουμε στον εαυτό μας.
⸙⸙⸙
[Αναρτήθηκε στις 23.5.2024 στην ιστοσελίδα του περιοδικού Quodlibet. Πρώτη δημοσίευση της μετάφρασης στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Artwork: ©Entropy Vision AI Creations. Δείτε τα περιεχόμενα του δωδέκατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
