frear

Η εμπειρία της γλώσσας είναι πολιτική εμπειρία – του Τζόρτζιο Αγκάμπεν

Μετάφραση: Αναστάσιος Θεοφιλογιαννάκος

Με ποιον τρόπο θα ήταν δυνατό να αλλάξουμε πραγματικά την κοινωνία και τον πολιτισμό στον οποίο ζούμε; Οι μεταρρυθμίσεις, ακόμη και οι επαναστάσεις, μολονότι μεταμορφώνουν θεσμούς και νόμους, σχέσεις παραγωγής και αντικείμενα, δεν αμφισβητούν τα βαθύτερα υποστρώματα που διαμορφώνουν το όραμά μας για τον κόσμο, στα οποία θα έπρεπε να εγγίσουν προκειμένου η αλλαγή να είναι πράγματι ριζική. Ωστόσο, έχουμε καθημερινή εμπειρία από κάτι που υπάρχει διαφορετικά απ’ όλα τα πράγματα και τους θεσμούς που μας περιβάλλουν και το οποίο τα ρυθμίζει και τα καθορίζει: τη γλώσσα. Ασχολούμαστε και σχετιζόμαστε πρώτα και κύρια με πράγματα που έχουν όνομα, μολαταύτα συνεχίζουμε να μιλάμε στην τύχη και να κενολογούμε, χωρίς ποτέ να αναρωτηθούμε τι κάνουμε όταν μιλάμε. Με αυτόν τον τρόπο, η πρωτότυπη και καταγωγική εμπειρία της γλώσσας μάς αποκρύπτεται πεισματικά και, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, αυτή η θολή περιοχή μέσα και έξω από εμάς είναι εκείνη που καθορίζει τον τρόπο σκέψης και δράσης μας.

Η δυτική φιλοσοφία και γνώση, όταν ήλθε αντιμέτωπη με αυτό το πρόβλημα, πίστεψε πως θα μπορούσε να το λύσει, υποθέτοντας ότι αυτό που κάνουμε μιλώντας είναι ότι θέτουμε σε λειτουργία μια γλώσσα, ότι η γλώσσα, δηλαδή, υπάρχει ως γραμματική, ως λεξικό και σύνολο κανόνων για τη σύνθεση των ονομάτων και των λέξεων σε μια ομιλία. Εξυπακούεται πως όλοι γνωρίζουν ότι αν έπρεπε να επιλέγουμε κάθε φορά συνειδητά λέξεις από ένα λεξικό και να τις βάζουμε εξίσου συνειδητά και με ευλαβική ακρίβεια σε μια πρόταση, δεν θα μπορούσαμε να μιλήσουμε καθόλου. Ωστόσο, στην πορεία μιας διαδικασίας επεξεργασίας και διδασκαλίας αιώνων, η γλώσσα-γραμματική εμφιλοχώρησε και επιβλήθηκε μέσα μας και έγινε ο ισχυρός μηχανισμός μέσω του οποίου η Δύση επέβαλε τη γνώση και την επιστήμη της σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ένας μεγάλος γλωσσολόγος έγραψε κάποτε ότι κάθε αιώνας έχει τη γραμματική τής φιλοσοφίας του: το αντίθετο θα ήταν εξίσου και ίσως πιο αληθινό, ότι δηλαδή κάθε αιώνας έχει τη φιλοσοφία της γραμματικής του, ότι ο τρόπος, με τον οποίο έχουμε αρθρώσει τη γλωσσική εμπειρία μας σε μια γλώσσα και σε μια γραμματική, καθορίζει αναπόφευκτα και τη διάρθρωση της σκέψης μας. Δεν είναι τυχαίο ότι η γραμματική διδάσκεται στο δημοτικό σχολείο: το πρώτο πράγμα που πρέπει να μάθει ένα παιδί είναι ότι αυτό που κάνει όταν μιλάει έχει μια συγκεκριμένη δομή και ότι η σκέψη του πρέπει να συμμορφώνεται με τη σειρά και τάξη που η δομή αυτή επιτάσσει.

Επομένως, μόνο στον βαθμό που θα μπορέσουμε να αμφισβητήσουμε αυτή τη θεμελιώδη παραδοχή, θα καταστεί εφικτός ένας αληθινός μετασχηματισμός του πολιτισμού μας. Πρέπει να προσπαθήσουμε να αναλογιστούμε από την αρχή τι κάνουμε όταν μιλάμε, να βυθιστούμε σε αυτήν τη θολή περιοχή και να αναρωτηθούμε όχι για τη γραμματική και το λεξιλόγιο, αλλά για τη χρήση του σώματος και της φωνής μας, καθώς οι λέξεις φαίνονται να βγαίνουν σχεδόν μόνες τους από τα χείλη μας. Θα βλέπαμε τότε ότι, μέσα από αυτήν την εμπειρία, διακυβεύεται το άνοιγμα ενός κόσμου και των σχέσεών μας με τους συνανθρώπους μας και ότι, ως εκ τούτου, η εμπειρία της γλώσσας είναι, υπό αυτήν την έννοια, η πιο ριζοσπαστική πολιτική εμπειρία.

⸙⸙⸙

[Αναρτήθηκε στις 16.2.2024 στην ιστοσελίδα του περιοδικού Quodlibet. Πρώτη δημοσίευση της μετάφρασης στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: Pieter Bruegel ο πρεσβύτερος. Δείτε τα περιεχόμενα του ενδέκατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]

Σε λίγο καιρό κοντά σας με νέο ηλεκτρονικό τεύχος στο mag.frear.gr

Mag.frear.gr – Τα ηλεκτρονικά μας τεύχη