Ο άλλος δρόμος
Γιάννης Στρούμπας, Περίμετρος, Εκδόσεις Σμίλη, Αθήνα 2023.
Περίμετρος. Ο τίτλος του βιβλίου μάς προϊδεάζει για παιγνίδι με τις λέξεις. Και όπως αποδεικνύεται εντός ολίγου, πρόκειται για ταξίδι με το μετρό γύρω από την κοσμική νύχτα, που κρύβεται στα βάθη της γης και της ψυχής μας, που αναλαμβάνει όλη την ευθύνη για την πορεία μας. Ο ποιητής συνδυάζει τον κλειστό χώρο στο εσωτερικό της περιμέτρου με την κίνηση, για να αναδείξει τις δυσκολίες που αυτό συνεπάγεται, να πείσει, επιπλέον, τον αναγνώστη ότι η μετατόπιση πραγματοποιείται μέσα στον πυρήνα κάθε λέξης. Το ταξίδι ξεκινά όταν ο αναγνώστης είναι αρκετά ώριμος, ώστε να μην το εκλάβει ως φυγή από τον εαυτό του. Διαφορετικά, δεν θα κατορθώσει να ξεφύγει από το σκοτάδι. Καθώς «Το σκότος ταξιδεύει / με ταχύτητα φωτός» (21), οφείλουμε να εκμεταλλευτούμε την περίμετρο, που, όπως κάθε περιτοίχιση, προφυλάσσει εσωτερικά και εξωτερικά. Αν ξεκινά από μέσα, μας θυμίζει τα ανθρώπινα όριά μας, αν απ’ έξω, προσπαθεί ευθέως να μας προστατέψει από όλες τις κακοτοπιές.
Το νέο ποιητικό βιβλίο του Γιάννη Στρούμπα περιστρέφεται γύρω από την έννοια της περιμέτρου, ως το κατ’ εξοχήν καταφύγιο. Χωρίζεται σε δύο μέρη: «Προς αποβάθρες», «Προς καταβόθρες», σαν να θέλει να αναδείξει τη γοητεία που το σκότος ασκεί στον άνθρωπο. Ανοίγει με το ποίημα «Μυρμηγκοφωλιά», με ήρωες τους παραδοσιακούς εκπροσώπους της φιλοπονίας, και κλείνει με το ποίημα «Σφηκοφωλιά», που απεικονίζει την οκνηρία, για να συμπεράνει και τις δύο φορές με τους ίδιους στίχους:
Τώρα πια ξέρω
Υπάρχει κι άλλος τρόπος
(11 και 52).
Οι στίχοι αυτοί ανακαλούν στη μνήμη μας τη συγκλονιστική μεταμέλεια του Σαχτούρη στο ποίημα «Ο δρόμος»:
Να πάρω έπρεπε άλλο δρόμο
ετούτος κρύβει το φεγγάρι
(Όταν σας μιλώ, 1956).
Ο ποιητής κλείνει το μάτι στον αναγνώστη και τον ρωτά: Ποιος είναι ο άλλος τρόπος; Κι ο αναγνώστης απαντά με ερώτηση: Ποιος είναι ο άλλος δρόμος; Οπωσδήποτε όχι ο ίδιος, τρόπος ή δρόμος, και στις δύο περιπτώσεις, στην αρχή και στο τέλος του βιβλίου. Διαφορετικά, «αποβάθρες» και «καταβόθρες» ανάγονται σε συνώνυμα, καθώς ο τίτλος δεν θέτει όρια ανάμεσα στην κίνηση προς τη μία ή την άλλη. Ωστόσο, στο ταξίδι τους σε όλα αυτά τα 38 ποιήματα που χωρίζουν το πρώτο από το τελευταίο, τα μυρμήγκια πάσχιζαν να υποβαθμιστούν σε σύμβολα νωθρότητας, αποδεχόμενα την οχληρή πραγματικότητα. Εξαντλημένοι από τη ζωή μας, εγκαταλείπουμε μια χρήσιμη αρετή, τη φιλοπονία, και οδηγούμαστε στο περιθώριο. Όσο κι αν, σε μια γλώσσα με πολλαπλές μεταφορικές όψεις,
Στην ηλεκτρισμένη ροή
η αδράνεια
δεν είναι του συρμού. (34)
Τα μυρμήγκια κι εμείς ζούμε και πεθαίνουμε σε εντελώς παράλογες συνθήκες. Το ποιητικό Εγώ μιλά για τον άνθρωπο με μεταφορές εμπνευσμένες από την επαιτεία και τη μουσική –ακορντεόν– που τραβά την προσοχή των περαστικών (26). Μια προσευχή η ζωή μας, αλλά άγονη, χωρίς στοχασμό, χωρίς δράση, χωρίς καν συναίσθημα. Η γυναίκα που βρέθηκε ανάσκελα στις ράγες, σώζεται από τρία νέα παιδιά, προκαλώντας μας να ονειρευτούμε ένα καλύτερο μέλλον, ενώ σε λίγο τη διαμελίζει «ο ανηλεής συρμός / της καθημερινότητας» (47) στην αποβάθρα. Όπου κι αν πάει, ο συρμός-πεπρωμένο την ακολουθεί.
Πολύ μικρός, ο ποιητής ήθελε να ασχοληθεί με ανασκαφές στις μυρμηγκοφωλιές, για να δώσει απάντηση στο ερώτημα ποια είναι η περίμετρος της ζωής μας, με αφορμή το μυρμήγκι:
Τι ζει και πώς
στο πολυδαίδαλο σκοτάδι; (11)
Απορρίπτει την απλή μετάθεση του σκότους για να τα δει καλύτερα. Προφανώς, ο ίδιος εκπέμπει όλο το φως που χρειάζεται. Και όντως, όταν φτάσει στις σφήκες, ενώ αυτές συνωμοτούν, ο ίδιος τις αντιμετωπίζει με συμπάθεια, γίνεται αδέλφι τους. Το ποιητικό υποκείμενο έχει κάνει πολύ δρόμο, με ποίηση και κυνισμό στο ίδιο στρατόπεδο, μέσα στα σαράντα ποιήματα. Ίσως, αυτό είναι εφικτό μόνο αν ταξιδεύουμε υπογείως, φτάνει να είμαστε προσηλωμένοι στο στόχο μας, να μην προσπερνάμε κάθε όνειρο, κάθε θετική ενέργεια του ασυνειδήτου (45). Να μη χάνουμε από τη σκέψη μας το φως που κουβαλάμε μέσα μας.
Τώρα πια υποψιαζόμαστε ότι στην ποίηση του Γιάννη Στρούμπα, όπως σε κάθε γνήσιο ποιητή, τα ίδια λόγια δεν ανήκουν αναγκαστικά στην ίδια οικογένεια νοημάτων, όταν επαναλαμβάνονται. Το πρώτο ποίημα οδηγεί στην αναμονή του θανάτου, κάτι που πλανάται πάνω από τους θνητούς από τη γέννησή τους, το δεύτερο στη θέαση της ζωής, προνόμιο που κερδίζουμε με τον τρόπο της δικής μας ζωής, τη φιλία ακόμη και με τον εχθρό, τη σφήκα, όσο κι αν αυτό μας μειώνει στα ίδια μας τα μάτια.
Ωστόσο, μήπως η απάντηση βρίσκεται στο δεύτερο ποίημα, με τίτλο «Είναι σκηνή»; Οι αποβάθρες δεν είναι για αποβίβαση / επιβίβαση. Είναι η περίμετρος γύρω από τη ζωή μας, που μας κρατά εγκλωβισμένους ακόμη και σε ρόλους άλλων:
Οι αποβάθρες τούτες δω
δεν είναι αποβάθρες.
Είναι σκηνή θεατρική.
Μ’ αυλαία που δεν πέφτει. (12)
Άτομο με ειδικές ανάγκες είναι το Εγώ με ανάπηρα αισθήματα (13). Το ίδιο οι κυλιόμενες σκάλες: κουβαλούν «κυλιόμενα αισθήματα» (14). Στα χέρια τού ποιητή, η μεταφορά αναδύεται μέσα από την κυριολεξία, όπως στην καθημερινή χρήση της γλώσσας. Μόνο ένας ποιητής νιώθει σαν να έχει γεννηθεί από τη μητρική του γλώσσα. Η «ταξική αγωνία», λ.χ., αναδύεται όταν ψάχνουμε για ταξί, αλλά αυτό συμβαίνει αποκλειστικά αν πραγματικά ξεφύγουμε από τη σκιά, όταν ανέβουμε στον ηπειρωτικό φλοιό (40), όταν οι καταβόθρες γίνουν αποβάθρες. Κατ’ εικόνα του ανθρώπου, τα μυρμήγκια αποτελούν μια οργανωμένη κοινωνία. Μας δείχνουν πόσο ευτελής είναι η ζωή τους, η ζωή μας:
Κατέβηκα μουντός στις αποβάθρες
Πήρα και πάλι τον συρμό. (45)
Στο νέο ποιητικό βιβλίο τού Γιάννη Στρούμπα, η αποστολή του ποιητή δεν ολοκληρώνεται απλώς αν μετοικίσει στον ουρανό. Στα βάθη ενός μουντού τοπίου, υπάρχει ένας μεγάλος πλούτος λέξεων και συναισθημάτων που γίνεται υπέρλαμπρο φως, αναδύεται μέσα από το σκοτάδι, εκτοπίζει τη «λάσπη» (52). Διαβάζεις τα ποιήματά του, κοντοστέκεσαι, τα ξαναδιαβάζεις, με τη βοήθεια του ρυθμού που αλλάζει, καθώς δίνει εκφραστική ισχύ στις λέξεις. Ο ποιητής ταξιδεύει κάτω από τη γη, με αφορμή κάθε προσπάθειά του να εισχωρήσει βαθιά μέσα στην ψυχή του.
Ένα εξαιρετικό, πρωτότυπο ποιητικό βιβλίο που ξεχωρίζει για τον φιλοσοφικό στοχασμό του και την ώριμη ποιητική τεχνική του, από τις εκλεκτές εκδόσεις Σμίλη.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Φωτογραφία: ©Rubén Avendaño. Δείτε τα περιεχόμενα του ενδέκατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
