Γιάννης Τζανετάκης, Μετά από μένα, Πόλις, Αθήνα 2023.
Κρατώ στα χέρια μου το νέο βιβλίο του Γιάννη Τζανετάκη με τίτλο Μετά από μένα, που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις.
Οι αναμνήσεις από μια περασμένη ζωή κατακλύζουν τον ποιητή. Το υλικό του είναι η μνήμη, όπως και στη Θαμπή πατίνα, το προηγούμενο βιβλίο του. Φαίνεται πως έχει πολλά να ξορκίσει ή να αναβιώσει προκειμένου να αισθανθεί πάλι όλα εκείνα που έχουν φύγει ανεπιστρεπτί. Η ζωή κυλάει ερήμην μας και η αίσθηση που αφήνει είναι αυτό που αποτυπώνει κυρίως ο ποιητής.
Χρόνοι και τόποι αφήνουν το στίγμα τους, πρόσωπα αναδύονται μέσα απ’ τα δίστιχα του Τζανετάκη, αισθήσεις και αισθήματα διάχυτα ξεπετάγονται και μοιραία διεγείρουν την συναισθηματική μνήμη. Διαβάζω:
Αυτή η αμμουδιά με τ’ αρμυρίκια /ανάστατα που κάποτε/
γδύθηκαν δυο παιδιά/και το ʼνα στ’ άλλο γέρνοντας/φιλιούνταν /και αγκαλιάζονταν/ σαν στον βυθό τα φύκια («Αυτή η αμμουδιά», σελ. 14).
Ο ποιητής για άλλη μια φορά θαρραλέα επίσης αναμετράται με τον χρόνο που τα παρασέρνει όλα στο πέρασμά του. Το θέμα είναι πως ο χρόνος ίσως αλλοιώνει τα γεγονότα ή τα οδηγεί στη λήθη, καθώς δημιουργεί αναπόφευκτα απόσταση απ’ αυτά. Η ποίηση δίνει το παρόν για να τα ανασκευάσει, να τα διασκευάσει και εν τέλει γενναία να τα διασώσει στην καρδιά των ανθρώπων. Γραφή λιτή, σχεδόν αέρινη. Έχει όμως μια δυναμική αυτή η γραφή λόγω των έντονων εικόνων που δημιουργεί. Φαίνεται να είναι προσεκτικά διαλεγμένες οι λέξεις ώστε να αναδύουν την κατάλληλη αίσθηση κάθε φορά. Νοσταλγία, αναπόληση, αποδοχή της θνητότητας. Επιπρόσθετα, δίνεται η εντύπωση πως υπάρχει η εσωτερική ανάγκη από τον ποιητή να συγκρατήσει στιγμιότυπα και γεγονότα της ζωής του, αλλά όχι ακέραια, ακριβώς επειδή μέσω της ποίησης αυτά μπορεί να πάρουν μια άλλη διάσταση, η οποία θα βρίσκεται και σε διάδραση με τη φαντασία και τις δυνατότητες που αυτή διαθέτει.
Η μπάλα σ’ ένα μάτς/που’χε κλωτσήσει/–έβρεχε πάλι έβρεχε– έξω απ’ το γήπεδο το μπακ/για καθυστέρηση/κι ως σήμερα οι περίοικοι/τις γκρίζες Κυριακές/πάντα την ίδια ώρα/τη βλέπουν να ανέρχεται/–νερά απ’ το σουτ τινάζοντας– αέρας στον αέρα («Γκρίζες Κυριακές», σελ.24)
Στο τέλος του βιβλίου ποιήματα για την χαμένη αδελφή του ποιητή δίνουν ένα ιδιαίτερο στίγμα. Κι αυτό γιατί υπάρχει μια απώλεια που πρέπει να διαχειριστεί το υποκείμενο της γραφής. Συχνά η απώλεια δίνει το έναυσμα για δημιουργία, με την έννοια ότι υπάρχει η ανάγκη να ξεπεραστεί αυτή, καθώς αποτελεί εμπόδιο στην ευτυχία. Έξι ολιγόστιχα ποιήματα απαρτίζουν αυτήν την ενότητα με τίτλο Δίχως εσένα, η οποία δίνει έναν τόνο νοσταλγικής διάθεσης στο βιβλίο. Υπάρχει και η θλίψη διάχυτη, μα ταυτόχρονα διατηρείται η απαραίτητη απόσταση ώστε να μην οδηγηθούμε σε άσκοπους μελοδραματισμούς που θα αποδυνάμωναν το συναίσθημα.
Τι έπαθες/καρδούλα μου/κι ο βόμβος σου εβουβάθη/σαν τον ανθό/ η μέλισσα/ η σφήκα στο αγκάθι. («τι έπαθες», σελ.53)
Γιατί μας αφορά η ποίηση του Τζανετάκη; Γιατί μας φέρνει σε επαφή με την ιδέα πως ο άνθρωπος είναι και η μνήμη του, μεταξύ άλλων, πράγμα που δεν είναι καθόλου αμελητέο. Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο το παρόν του, αλλά και ό,τι έχει ζήσει και τον έχει αναπόφευκτα καθορίσει –και δεν εννοούμε μόνο τα τραύματα, αλλά και τις στιγμές μιας χαμένης ευτυχίας. Το παρελθόν συμπληρώνει και επεξηγεί το παρόν, συχνά ερμηνεύει και το μέλλον ή το προμηνύει. Ό, τι υπάρχει μέσα μας και τροφοδοτεί τη ζωή μας και τη γραφή μας είναι σπουδαίο, γιατί μας οδηγεί να σκεφτούμε πως ακριβώς γι’ αυτό αξίζει να ζούμε και να γράφουμε. Γιατί η γραφή έχει τη δύναμη να μας βάζει σε τροχιά αναστοχασμού, αλλά και αυτοπροσδιορισμού.
Το χρώμα αυτό/το ρόδινο/ του ουρανού πώς μοιάζει/σαν να με συλλογίζεται/κάτι απ’ το παρελθόν/ ηδύ μαζί κι επώδυνο («Κάτι απ’ το παρελθόν», σελ.19).
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: Ειρήνη Ηλιοπούλου. Δείτε τα περιεχόμενα του δέκατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
