Ο πολιτικός και ιστορικός χρόνος που επακολούθησε τα γεγονότα του 2014 με την εξέγερση στην πλατεία Μαϊντάν του Κιέβου και τις ανακοινώσεις απόσχισης του Ντονμπάς και του Λουχάνσκ από την Ουκρανία, αλλά και η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία οδήγησαν στην πολιτική και πνευματική εγρήγορση των Ουκρανών, κάτι που δήλωσε πιο φανερά την εθνική και πολιτική τους ταυτότητα. Αυτό φάνηκε ιδιαίτερα στην ποίηση. Είναι δύσκολο, ωστόσο, ακόμα και σήμερα να πούμε ποια από τα ιδιαίτερα στοιχεία του ουκρανικού πολιτισμού ως στοιχεία της ταυτότητάς του είναι γνωστά στις δυτικές χώρες ή και σε μια χώρα σαν την Ελλάδα. Και παρά το ότι γίνονται προσπάθειες, η χώρα του Ταράς Σεφτσένκο δεν φωτίζεται επαρκώς στη συνείδηση του Έλληνα πολίτη. Η Ουκρανία μάς είναι άγνωστη, για να μην πω πως μέχρι πρόσφατα μας ήταν παντελώς αδιάφορη χώρα. Σήμερα τα πράγματα αλλάζουν σιγά σιγά.
Η σημερινή ουκρανική ποίηση είναι ένα πολιτισμικό φαινόμενο στη χώρα αυτή, η οποία συνδέει τη συνείδηση του ουκρανού πολίτη με τα μήκη και τα πλάτη της χώρας, με την πανσπερμία των ανθρώπων που ζουν σε αυτήν, αλλά και με τα δίκαια του ουκρανικού λαού στον αγώνα για την προάσπιση της χώρας. Η ποίηση αυτή δίνει σημαντικά δείγματα μετά το 2015, εκφράζεται με νέους ποιητές και ιδίως ποιήτριες, κύριο στοιχείο της η δύναμη της φωνής, η πίστη στις αξίες του ανθρώπου. Ως προς το πολιτισμικό περιβάλλον στρέφεται προς τον δυτικό πολιτισμό και τα ιδεώδη του, προβάλλει μια νέα εικόνα της Ουκρανίας η οποία την θέλει να απομακρύνεται από τη Ρωσία, αφού οι σχέσεις μαζί της είναι τραυματικές. Και ό,τι αποτελεί τραύμα, ο άνθρωπος θέλει να το αποβάλει από τον ψυχικό του κόσμο.
Αυτή στηρίζεται στην εθνική, ουκρανική γλώσσα η οποία, αν και αρχαία γλώσσα, ακόμα και σήμερα διατηρεί το νεανικό της σφρίγος, κυρίως επειδή άρχισε να χρησιμοποιείται συστηματικά τα τελευταία χρόνια από πολλούς ομιλητές που την επηρεάζουν, τη διαμορφώνουν στην εποχή μας. Η ουκρανική αναπτύσσεται ποικιλοτρόπως τα χρόνια μετά την ανεξαρτησία και η σημερινή γενιά των Ουκρανών την αποζητά, την μιλά και την εξελίσσει.
Φαίνεται πως αυτά τα χρόνια διαμορφώνεται μια κάπως ενιαία ποιητική-ιδεολογική παράδοση, όπου ποιητές από τις δυτικές περιοχές της Ουκρανίας μαζί με ποιητές και ποιήτριες από τις Ανατολικές περιοχές της Ουκρανίας, αλλά ακόμα με ποιητές από την Οδησσό, το Κίεβο, ποιητές ρωσόφωνοι ενώνονται γύρω από μια ενιαία νοητή γραμμή, παρά τις μικρές διακυμάνσεις, υποστήριξης της χώρας στον αγώνα που κάνει με τον ισχυρό γείτονά της για την προάσπιση της ακεραιότητάς της. Η ποίηση συνδέεται νοηματικά και εικονικά με τον τόπο της πατρίδας, με τη γλώσσα και τον τρόπο ζωής και επιβίωσης. Ιδεατή βάση της ποίησης και των ποιημάτων το τραύμα και οι πληγές που έχει ανοίξει η σχέση, η συνεύρεση και η απώθηση από τους ανατολικούς γείτονες. Η πίεση που δέχονταν από τη Ρωσία, σήμερα έχει λάβει τη μορφή της ανοιχτής σύγκρουσης, του αγώνα για επιβίωση, προσωπική και εθνική. Όλα τούτα είναι νέα θέματα που αφουγκράζεται η ποίηση.
Ο πόλεμος, βασική έννοια στη σημερινή ουκρανική ποίηση, δεν είναι μόνο αγώνας της αξιοπρέπειας, αλλά και πρόξενος πολλών δεινών, πρόξενος μιας υπαρξιακής τραγικότητας, ενός παράλογου συναισθήματος, το οποίο συναντάει την ανθρώπινη συμπεριφορά. Ο πόλεμος δεν είναι στενά ταξικός, λες και αυτή η διάσταση έχει χαθεί, λες και ο πόλεμος στην Ουκρανία μάς επιστρέφει στην αρχέγονα εθνική-υπαρξιακή διάσταση. Γράφει η Νατάλια Μπέλτσενκο:
Και όσο ο κόσμος ξερνάει πόλεμο
Και υποχωρεί μέσα στο κενό
Η άνοιξη άρχισε να μοιράζει
Τους πελαργούς και τους γερανούς αναμεσά μας
Υπάρχει μια δύναμη σε αυτή τη βόρεια μετανάστευση,
Παραγκωνίζοντας τον φόβο και τη συγκατάβαση
Όσο είναι έξω στην ανοιξιάτικη παγωνιά
Ένα αρχέγονο κακό προσγειώνοντας στα χέρια σου
Ο Μέλλοντας και ο Παρελθοντικός χρόνος
Κόλλησαν στη λάσπη της γραμματικής
Οι πελαργοί αποκοιμήθηκαν μες στις φωλιές τους
Χωρίς να έχουν φτάσει ακόμα
Μόνο ο Ουκρανικός στρατός και οι εθελοντές του
σ’ αυτή την επιστροφή στη νέα πόλη
ένα μωρό που γεννιέται σε ένα υπόγειο
θα λάβει τις ιερές γραφές
(μετάφραση Βάλια Δάγιου)
Σήμερα οι ποιητές που προέρχονται από την Ανατολική Ουρανία, όπως η Λιούμπα Γιακιμτσούκ, ο Σέργι Ζαντάν, η Ία Κίβα, ο Ολέγ Κότσαρεφ, η Γαλίνα Μπάμπακ μαζί με αυτούς που προέρχονται από άλλες περιοχές της χώρας όπως Γιούλια Μουσακόφσκα και Κατερύνα Μιχαλιτσίνα, από το Λβιφ, η Οξάνα Στόμινα, από τη Μαριούπολη, ο Μπορίς Χερσόνσκι από την Οδησσό, η Κατερύνα Καλύτκο από τη Βίνιτσα, η Νατάλκα Μπελοτσερκίβετς που ζει στο Κίεβο, και πολλοί άλλοι απηχούν ίδιες ιδέες και πασχίζουν η φωνή της πατρίδας τους να ακουστεί σε όλο τον κόσμο. Στην ίδια πλεύση και ρωσόφωνοι ποιητές της χώρας, όπως η Αναστασία Αφανάσιεβα από το Χάρκοβο, ο Αλεξάντερ Καμπάνοφ από τη Χερσώνα και άλλοι.
Οι ποιητές αυτοί στην πλειονότητά τους γράφουν σε ελεύθερο στίχο, απομακρυνόμενοι από την παράδοση και τη ρίμα. Ακολουθούν τη «γραμμή» του μοντερνισμού, ιδίως του ουκρανικού μοντερνισμού, ο οποίος με εκπροσώπους όπως τον Μιχαήλ Σεμένκο (1892-1937) και τον Γέο Σκουρούπι (1903-1937) είχε δώσει σημαντικά δείγματα μοντέρνας, φουτουριστικής και υπερρεαλιστικής ποίησης, η οποία επηρεάζει σήμερα δραστικά τους νεότερους Ουκρανούς ποιητές οι οποίοι ιδίως μετά το 1991 γνωρίζονται περισσότερο με αυτή την παράδοση.
Η ποίηση στην Ουκρανία έχει κατά τη γνώμη μου μεγάλο κοινό. Οι άνθρωποι περιμένουν να ακούσουν κάποιο ποίημα, κάποιον ποιητή, θέλουν να συμμετέχουν στην ανάγνωση να συνομιλήσουν με τους ποιητές, να κάνουν ερωτήσεις, να πουν τη γνώμη τους. Η ποίηση έχει απήχηση, διαδίδεται και γίνεται καλύτερη, βελτιώνεται. Η ποίηση αυτή είναι δημοφιλής σε πολλές χώρες του κόσμου, Δύσης κι Ανατολής. Οι ποιητές απαγγέλλουν ποιήματά τους σε διάφορες χώρες και συγκεντρώνουν χρήματα για νοσοκομεία και άλλα ιδρύματα περίθαλψης Ουκρανών στρατιωτών. Πολλές από τις ποιήτριες ταξιδεύουν από χώρα σε χώρα ύστερα από μετάκληση και διαβάζουν τα ποιήματά τους. Η ποίηση είναι σίγουρα σε αυτή την περίπτωση η πιο οικεία φωνή της χώρας, η φωνή που κάνει γνωστή ολόκληρη τη χώρα στο εξωτερικό. Στη Δύση δεν γνωρίζουν την Ουκρανία μόνο με τη μουσική ή το ποδόσφαιρο ας πούμε, αλλά και με την ποίησή της. Η Λιούμπα Γιακιμτσούκ ιδιαίτερα, αλλά και η Ία Κίβα, η Γιούλια Μουσακόφσκα, η Οξάνα Στόμινα ταξιδεύουν συχνά και συναντούν ξένα ακροατήρια για να διαβάσουν ποιήματά τους και για να μιλήσουν για την ποίηση και τον ουκρανικό λαό, για να μιλήσουν για την Ουκρανία και τον αγώνα της. Παρίσι, Βερολίνο, Όσλο, Νέα Υόρκη, Ρώμη, Λονδίνο, Μαδρίτη και πολλές άλλες είναι πόλεις στις οποίες ακούγεται συχνά-πυκνά η ουκρανική ποίηση με επισκέψεις ποιητών.
Η άνθιση σήμερα της ουκρανικής ποίησης μαρτυρά την άνθιση του ουκρανικού έθνους και της εθνικής ζωής, η οποία θέτει νέες προτεραιότητες και νέους στόχους διαφορετικούς από το παρελθόν και μέσα σε αυτή την επεξεργασία νέων ιδεών, η ποίηση ευαισθητοποιεί τις αισθήσεις, κινητοποιεί τα συναισθήματα για την καλύτερη κατανόηση και βίωση της κατάστασης.
Αν θέλουμε να καταλάβουμε σήμερα τη σημασία του αγώνα του ουκρανικού λαού θα πρέπει να διαβάσουμε και να μελετήσουμε την ουκρανική ποίηση περισσότερο από τις άλλες τέχνες και μορφές λόγου.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Φωτογραφία: Η προτομή του Ουκρανού ποιητή Taras Shevchenko (1814-1861), στην πόλη Borodianka, κοντά στο Κίεβο (Celestine Arce/NURPHO/Associated Press). Δείτε τα περιεχόμενα του δέκατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
