Μετάφραση: Αναστάσιος Θεοφιλογιαννάκος
Ο Καβάφης, θέτει ως υπότιτλο, σε ένα από τα πρώτα του ποιήματα, τη μεταγραφή μιας αποφθεγματικής φράσης του Φιλόστρατου: «Θεοὶ μὲν γὰρ μελλόντων, ἂνθρωποι δὲ γιγνομένων, σοφοὶ δὲ προσιόντων αἰσθάνονται». Οι σοφοί αφήνουν στους θεούς –ή τους ειδικούς– την πρόβλεψη του μέλλοντος, που είναι πάντα μακρινό και χειραγωγήσιμο, και στους δημοσιογράφους τη –γενικώς γεμάτη σύγχυση– γνώση του παρόντος: μόνο ό,τι πλησιάζει, μόνο το επικείμενο τους αφορά και τους αγγίζει.
Η κρίσιμη στιγμή, αυτή που πραγματικά μας ενδιαφέρει και μας συγκινεί, δεν είναι εκείνη στην οποία προβλέπουμε ένα μελλοντικό γεγονός, τοποθετημένο σε ένα συγκεκριμένο χρονολογικό σημείο, όσο σοβαρό κι αν αυτό ενδέχεται να είναι (ακόμα κι αν θα ήταν το τέλος του κόσμου, που οι άνθρωποι δεν έχουν κάνει και δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να το ανακοινώνουν και μάλιστα να το χρονολογούν) – είναι, μάλλον, όταν αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι πλησιάζει.
«Η βασιλεία ήδη είναι εγγύς (ἤγγικεν)» αναγγέλλει ο Βαπτιστής για τον ερχομό του μεσσία. Το ελληνικό ρήμα ἐγγίζω προέρχεται από την αρχαία ονομασία του χεριού (ἐν γυῖον) και επομένως υποδηλώνει ότι κάτι βρίσκεται στην απόσταση της έκτασης του χεριού σου, που μπορείς σχεδόν να το αγγίξεις. Είναι στην ουσία της βασιλείας αυτό –και του τέλους που συμπίπτει με αυτήν– το να είναι πλησίον. Ό,τι μας κινεί και μας συγκινεί έχει τη μορφή αυτού που πλησιάζει, που γίνεται κοντινό μας.
Η εγγύτητα, για την οποία συζητάμε εδώ, δεν είναι ωστόσο αντικειμενικά μετρήσιμη, δεν είναι απλώς λιγότερο μακρινή χρονολογικά. Αν ίσχυε αυτό, θα ήταν μια μορφή ακόμα του μέλλοντος, αυτού που οι σοφοί δεν θέλουν ή δεν μπορούν να ακούσουν. Πλησίον είναι μάλλον κάτι ενώπιον του οποίου έχουμε πάψει να είμαστε απόμακροι, που μας έχει γίνει κοντινό. Η σκέψη είναι η ικανότητα να μην παραμένεις απόμακρος και αποστασιοποιημένος, το να σκέφτεσαι κάτι –ανεξάρτητα από το αν είναι λίγο ή πολύ μακρινό χρονικά– σημαίνει να το πλησιάζεις, να το προσεγγίζεις. Η εγγύτητα δεν είναι ένα μέτρο του χρόνου, αλλά μια μεταμόρφωσή του· δεν έχει να κάνει με αιώνες ή μέρες, αλλά με μια ετερότητα και μια αλλαγή στην εμπειρία της διάρκειας.
Έναν τέτοιο χρόνο, μη μετρήσιμο και όμως πάντοτε επικείμενο, οι Έλληνες, για να τον ξεχωρίσουν από τον χρόνο, τον χρόνο που μπορεί να υπολογιστεί και να αριθμηθεί, τον ονόμαζαν καιρό και τον παρίσταναν σαν ένα παιδί που έρχεται τρέχοντας προς το μέρος μας με τα φτερά στα πόδια και που εσύ μπορείς να τον πιάσεις μόνο από την τούφα που κρέμεται στο μέτωπό του. Για τον λόγο αυτό οι Λατίνοι τον ονόμασαν occasio, «η βραχύχρονη ευκαιρία των πραγμάτων: αν την αδράξεις, την κρατάς, αλλά από τη στιγμή που θα ξεφύγει, ούτε ο Δίας δεν θα μπορούσε να την ξαναβρεί». Και στους Φαρισαίους που ζητούν από τον Ιησού «σημείο από τον ουρανό», «είστε ικανοί», αυτός απαντά θυμωμένος, «να διακρίνετε τα σημάδια της βροχής ή της αιθρίας, αλλά τα σημεία των καιρών, των ημερών και των χρόνων που πλησιάζουν, δεν μπορείτε να τα δείτε». Και όταν ο Παύλος θέλει να ορίσει τη μεταμόρφωση της μεσσιανικής ζωής, γράφει: «Ο χρόνος, ο καιρός είναι συντετμημένος, είναι συνεσταλμένος» (το ρήμα που χρησιμοποιεί υποδηλώνει τόσο το μαϊνάρισμα των πανιών όσο και τη συστολή των άκρων ενός ζώου πριν κάνει το άλμα).
Γιατί περί αυτού ακριβώς πρόκειται, εν τέλει, στη ζωή, καθώς και στη σκέψη και την πολιτική: να γνωρίζουμε πώς να αντιλαμβανόμαστε τα σημεία αυτών που πλησιάζουν, γι’ αυτά που δεν υπάρχει πια χρόνος, αλλά μόνο ευκαιρία, αντίληψη του επείγοντος και του επικείμενου, που απαιτεί μια αποφασιστική χειρονομία ή ενέργεια. Η αληθινή πολιτική είναι η σφαίρα αυτής της σπουδής και αυτής της ιδιαίτερης εγγύτητας και με αυτόν τον τρόπο πρέπει να δούμε τον πόλεμο στην Ουκρανία ή στο Ναγκόρνο Καραμπάχ: δεν πρόκειται για μεγαλύτερη ή μικρότερη απόσταση, αλλά για κάτι που πλησιάζει, το οποίο δεν παύει να γίνεται κοντινό μας. Πρόκειται για έναν καιρό –δηλαδή, σύμφωνα με μια ρήση του Ιπποκράτη, για κάτι «στο οποίο υπάρχει λίγος χρόνος, λίγος μετρήσιμος χρόνος»: αλλά είναι ακριβώς αυτό το πολύ μικρό μόριο χρόνου που θα πρέπει να είμαστε σε θέση να αδράξουμε.
30 Αυγούστου 2023
⸙⸙⸙
[Αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του εκδοτικού οίκου Quodlibet, στις 25 Σεπτεμβρίου 2023. Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Φωτογραφία: ©María Tudela Bermúdez. Δείτε τα περιεχόμενα του δέκατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
