1. Βασίλι Γκρόσμαν, Ζωή και Πεπρωμένο, μτφρ. Γιώργος Μπλάνας, «Γκοβόστης», Αθήνα 2013.
Ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα του 20ου αιώνα από την ακόρεστη βιβλιομάνα Ρωσία, μια συγκλονιστική τοιχογραφία της σταλινικής κοινωνίας μέσα από τα διασταυρούμενα πεπρωμένα των μελών μιας εβραϊκής ρωσικής οικογένειας. Ένα αντιπολεμικό μυθιστόρημα με φόντο την σφαγή της μάχης του Στάλινγκραντ, ένα βαθιά υπαρξιακό μυθιστόρημα που αναδεικνύει την απόλυτη συνάφεια σταλινισμού και ναζισμού. Ένα βαθιά ουμανιστικό και μεταφυσικό μυθιστόρημα χαρακτήρων από εκείνα που σήμερα μοιάζει να έχουμε ξεμάθει να διαβάζουμε έχοντας πλέον ταυτίσει την λογοτεχνική απόλαυση με την κατανάλωση «εντυπωσιακά πρωτότυπης» πλοκής (εύπεπτου storytelling, ελληνιστί) που γαρνίρεται ιδανικά με αλατισμένο ποπ κορν ή νάτσος με τυρί. Η μεγάλη λογοτεχνία του Γκρόσμαν (όπως και παρακάτω του Γκριν) βρίσκεται ακριβώς στους αντίποδες –δίχως να υποτιμά ποτέ, αλλά αναδεικνύοντας αντίθετα την αφήγηση η οποία τάσσεται στην υπηρεσία ενός βαθιά υπαρξιακού θέματος. (Το βιβλίο το διάβασα το καλοκαίρι στα γαλλικά και δεν έχω, συνεπώς, γνώμη για τη μετάφραση του κ. Μπλάνα).
2. Αλεξάντερ Γκριν, Τα πορφυρά πανιά, μτφρ. Ιοκάστη Καμμένου, «Κίχλη», Αθήνα 2013.
Δείγμα σπάνιας –πραγματικά συγκλονιστικής– συγγραφικής μαστορικής, η διάσημη νουβέλα του Γκριν υποβάλει από την πρώτη σελίδα τον αναγνώστη με την ιλιγγιώδη ακρίβεια της ποιητικής του γραφής. Μιας ποιητικής γραφής που κυμαίνεται, στο αδιόρατο εκείνο όριο, πραγματικό «χρυσό νήμα», σαν της γραμμής του ορίζοντα, όπως την αποκαλεί ο Γκριν, όπου παντρεύονται όπως ο ουρανός τη θάλασσα, η ποίηση με την πεζογραφία, μετατρέποντας την ονειρική αυτή νουβέλα σε Ποίημα. Σπάνια συναντάει κανείς τέτοια εκφραστική δεινότητα, τέτοια τρυφερότητα και δύναμη στις περιγραφές και στις αναπάντεχες παρομοιώσεις («Ο αέρας, ζεστός σαν μάγουλο, έφερνε την ευωδιά της θάλασσας»). Μια ιστορία βαθιάς αγάπης κι ανθρωπιάς γραμμένη σαν ανώνυμο προφορικό παραμύθι, ένα επίτευγμα που ελάχιστοι συγγραφείς έχουν κατορθώσει, τα Πορφυρά πανιά ένα έργο που όχι απλώς έχει τη γλώσσα για να αποτυπώσει, αλλά που κατορθώνει να αναδείξει το βάθος της αγάπης και της ανθρωπιάς. Η επίπονη μετάφραση από τα ρωσικά ενός τόσο απαιτητικού κειμένου από την Ιοκάστη Καμμένου αποτελεί επίτευγμα.
3. Γιώργος Μπρουνιάς, Χνάρια Λαφριά, «Ροδακιό», Αθήνα 2013.
Από τις πιο ώριμες και μεστές ποιητικές συλλογές του Μπρουνιά, μια αρμαθιά ποιήματα για τη ζωή που γλιστράει και χάνεται μέσα από τα δάχτυλα, τον αέναο κυκλικό ρυθμό των εποχών, την ανάσα του καιρού, της ροή του χρόνου που ρέει ερήμην μας. Ένα καταστάλαγμα γλωσσικής σοφίας και ψυχικής τρυφερότητας, ένα αλαφροπάτητο χνάρι πάνω στην ανεξίτηλη γλώσσα της ποίησης. «Ό,τι υπήρξε / έμεινε πίσω / ό,τι είμαστε / διστάζει / ό,τι θα είμαστε / τρέχει σαν το νερό / σε βότσαλα».
4. Πάνος Τσίρος, Δεν είν’ έτσι;, «Μικρή Άρκτος», Αθήνα 2013.
Μια σειρά δεκατριών λιλιπούτειων διηγημάτων υποβλητικής ατμόσφαιρας που απειλεί διαρκώς τον αναγνώστη με ενδεχόμενο ξαφνικό ξάφνιασμα, με κάποιο τρομακτικό (γοτθικού σχεδόν τύπου) αιφνιδιασμό, αφήνοντάς τον όμως διαρκώς μετέωρο, στο αδιόρατο εκείνο όριο όπου μέσα από την αλκοολική ζύμωση εικόνων και προσώπων αρχίζει να κατασταλάζουν οι πρώτες σταγόνες ενός υπαινικτικού νοήματος. Ο σαρκαστικός τίτλος παραπέμπει σε μια κατάσταση – ένα «έτσι», που ποτέ δεν «είναι» – η οποία δεν παγιώνεται σε αντικειμενικά χειροπιαστά δεδομένα, υποκλέπτοντας με αυτό τον τρόπο κάτι από την μύχια αλήθεια των χαρακτήρων, από το κομμάτι του «είναι» τους που δεν ελέγχεται από τη λογική και τις κοινωνικές συμβάσεις.
5. Δημήτρη Νόλλα, Το ταξίδι στην Ελλάδα, «Ίκαρος», Αθήνα 2013.
Δακτυλοδεικτούμενοι είναι σήμερα οι συγγραφείς που καταπιάνονται με το μεγάλο, το μείζον ίσως, ερώτημα στο οποίο καλείται να απαντήσει η εκάστοτε εθνική λογοτεχνία για τη σχέση μας με τον γενέθλιο τόπο στο παρόν. Σ’ ένα παρόν που κατοικείται από τα έργα και τις ημέρες των προγόνων. Στη χορεία αυτών των συγγραφέων συγκαταλέγεται και ο Νόλλας, ο οποίος μέσα απ’ το Ταξίδι στην Ελλάδα επιχειρεί να δώσει μια απάντηση στο θεμελιώδες ερώτημα ακολουθώντας την οντολογική προστακτική του Ομήρου, σύμφωνα με την οποία, μέσα από την περιπλάνηση είναι που ανακαλύπτει κανείς τον ίδιο του τον εαυτό και τον γενέθλιο τόπο. Κι ακριβώς επειδή μέσα από την υπαρξιακή του περιπλάνηση ως ανέστιου μέσα στην ίδια του τη χώρα, ο ήρωας αναψηλαφεί όλα τα ζητήματα «ταμπού» της ελληνικής κοινωνίας (εμφύλιος, εθνικισμός, μετανάστευση, ξενιτιά, πελατειακές σχέσεις κ.α.), το βιβλίο καταφέρνει να φωτίσει με τον πιο καίριο τρόπο το δικό μας ολέθριο παρόν, που φαίνεται ανίκανο να ορθώσει ανάστημα απέναντι στην «Κρίση».
Και ένα από το 2012 που με σημάδεψε :
Πέτρος Κουτσιαμπασάκος, Πόλη Παιδιών, «Πατάκης».
Ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης με ήρωα ένα παιδί που μεγαλώνει σε μια Παιδόπολη στα μεταβατικά χρόνια, πριν κι αμέσως μετά την έλευση της Μεταπολίτευσης. Ένα μυθιστόρημα του παιδικού βλέμματος, μια υπαρξιακή περιπέτεια αναζήτησης του εαυτού μέσα από την απώλεια, ένα ώριμο σχόλιο πάνω στην αγάπη και στην φιλία, ένα ερωτηματικό για την αδυναμία ενηλικίωσης μας ως κοινωνία. Ένα μυθιστόρημα υψηλών λογοτεχνικών αξιώσεων, εξαιρετικής οικονομίας και σύνθεσης, με όμορφα δουλεμένη γραφή, γεμάτη ζηλευτές παρομοιώσεις και μεταφορές, αλλά και μοναδικές εικόνες που μένουν ανεξίτηλα χαραγμένες στη μνήμη, όπως ο εναρκτήριος περίπατος του ήρωα πάνω στα δέντρα.
