frear

Για το «Αλλού των λέξεων» της Ανίζ Κολτζ – γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη

Ανίζ Κολτζ. Το αλλού των λέξεων και άλλα ποιήματα. Βιβλίο που κυκλοφορεί από τις αξιόλογες εκδόσεις Στερέωμα. Oμολογώ πως η ενδιαφέρουσα αυτή έκδοση που στην ουσία συστήνει την ποιήτρια στο ελληνικό κοινό με ώθησε στο να ψάξω περισσότερα για αυτήν.

Αρχικά, έχοντας κιόλας αδυναμία στα ολιγόστιχα ποιήματα, με τη σωστή οικονομία, που έχουν όμως κάτι να πουν, πρέπει να πω πως οι ίδιες οι συνθέσεις της με κέρδισαν .

Ταξίδεψα από Το τσίρκο του ήλιου (1966) μέχρι το Βιάζομαι να ζήσω (2017). Και αναρωτήθηκα πολλές φορές για διάφορα πράγματα, κυρίως αισθάνθηκα πως ευτυχώς που υπάρχει η ποίηση και πως λόγω αυτής τίποτα δεν τελειώνει, ούτε και με τον θάνατο ακόμα. Σε αυτό το διάστημα μεσολαβούν οι συλλογές: Eπιδίδομαι στη σιωπή (1983), Ο άλλος καιρός (1991), Το αλλού των λέξεων (2007), που έχει δώσει και τον τίτλο του βιβλίου, Θα ξαναγεννηθώ (2011), Φαλακροί ήλιοι (2012), Εσωτερικοί γαλαξίες (2013) Ένας πέτρινος κόσμος (2015).

Anise Koltz (12.6.1928 – 1.3.2023)

Είναι ένας τρόπος να συλλογίζεται. Μέσω της γραφής και συχνά μέσω του α’ προσώπου το ποιητικό υποκείμενο κάνει αισθητή την παρουσία του. (Ζω, γεννήθηκα, περπατάω, γεννιέμαι, ξαναγεννιέμαι, προχωράω, καταργώ, δέχομαι την επίθεση των άστρων…). Πάντα ένα ρήμα ισχυρό, ο στυλοβάτης του στίχου, δίνει το στίγμα. Λείπουν τα περιττά ουσιαστικά και επίθετα. Το οικοδόμημα είναι διαυγές και συγκεκριμένο κάθε φορά. Σύνταξη απλή, λεξιλόγιο λιτό, χωρίς περίπλοκες λέξεις ή στολίδια. Ο συνδυασμός ωστόσο των λέξεων από τη δημιουργό έχουν δραστικό αποτέλεσμα. Τα ποιήματα που προκύπτουν είναι δυνατά. Η έμπειρη και επιδέξια μεταφράστρια διευκολύνει τις μεταβάσεις από τις λέξεις της στην αναγνωστική πρόσληψη.

Η Μαρία Παπαδήμα μας χαρίζει μια κατατοπιστική εισαγωγή στην αρχή του βιβλίου. Έχει σκύψει με αγάπη στους στίχους της πολυβραβευμένης ποιήτριας από το Λουξεμβούργο και θίγει εκεί κάποια σημαντικά θέματα, όπως αυτό που έχει να κάνει με τη γλώσσα στην οποία δημιουργεί. Οι τρεις επίσημες γλώσσες της πατρίδας της (λουξεμβουργιανά, γαλλικά και γερμανικά), η ιδιοσυστασία της καθεμιάς, η μεικτή καταγωγή της Κόλτζ και τα συναισθήματά της αναφορικά με αυτά, είναι εν μέρει παράγοντες ερμηνείας του έργου της και γι’ αυτό καθόλου αμελητέοι. Σημαντικό στοιχείο ότι απαρνιέται τη «γλώσσα των ναζί» και επιλέγει τα γαλλικά εν τέλει ως γλώσσα της ποίησής της.

Διαβάζω από την εισαγωγή της Μαρίας Παπαδήμα, στη σελίδα 9:

Η γλώσσα μου/ριζωμένη αιώνες/σαν το λιμάνι της Αλεξάνδρειας/την έχει σημαδέψει το εμπόριο/μυρίζει κοντραμπάντο.

Ακόμα, στη σελίδα 10 η μεταφράστρια παραθέτει τους εξής χαρακτηριστικούς στίχους της Κολτζ:

Aς έρθει κάποιος/με λέξεις/στρογγυλές και καλοζυγισμένες
σαν ψωμιά/
Θα μπορούσε να λέει ΠΡΩΙ και ΒΡΑΔΥ/ Χωρίς να ψεύδεται

Και στη σελίδα 11 κάνει πάλι αναφορά σε στίχους ποιητικής, όχι μόνο σχετικούς με την υφή και τη δυναμική των λέξεων της Κολτζ, αλλά και αναφορικά με το τι είναι τελικά η ποίηση. Άλλωστε σε πολλά ποιήματά της η Κολτζ ανιχνεύει το ποίημα, αναζητεί ορισμούς, κάνει ανατομία του ποιητικού λόγου και προβάλλει το δικό της ποιητικό όραμα.

Αλλά και συχνά οι ποιητές, οι ομότεχνοι της, καταφεύγουν σε ποιήματα ποιητικής. Πώς θα μπορούσαν να μην το κάνουν, καθώς έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στο μέγα μυστήριο. Τα ποιήματα ποιητικής είναι πολύ σημαντικά καθώς αποτελούν πυξίδα για να ξεκλειδώσει κανείς το έργο των ποιητών, να μπορέσει να το ερμηνεύσει ίσως ή να το αισθανθεί.

Ποιες είναι οι λέξεις που ικανοποιούν την ποιήτρια και συνάδουν με το όραμά της:

Θέλω λέξεις γεράκια/που πετάνε/ορμάνε/μεθυσμένες απ΄τον ήλιο/αιμοσταγείς/αδυσώπητες/ (σελ 11)

Όσο για ορισμούς, παραθέτω κι εγώ τρεις από αυτούς που επισημαίνει, που έχει ξεχωρίσει η μεταφράστρια στις σελίδες 11 και 12 του εισαγωγικού σημειώματος:

Κάθε ποίημα/είναι μια κατάβαση στην κόλαση/

Στα ποιήματά μου/υπερβαίνω ουρανό και γη/

Το ποίημα/είναι η ματιά/πάνω σ΄ένα δυσανάγνωστο παρόν/

Είναι σαν να φοβάται τη χαρά, σαν να ΄ναι σκεπτική με ροπή στη λύπη, σαν να συλλογίζεται πάνω στο ανέφικτο, το λίγο του κόσμου ή το δυστοπικό. Με ανησυχίες για την ύπαρξη, για τη ροή της ζωής, με εικόνες δυνατές, όπως και οι ανησυχίες της.

Κάθε μέρα/ο καθρέφτης με διαψεύδει/στέλνοντάς μου κάθε φορά/ μια διαφορετική μορφή/Πού να έχασα/τα παλιά μου πρόσωπα;/ (σελ.83)

Όταν ενώνω τα χέρια μου/σε προσευχή/παίρνουν φωτιά/ Ένα μέρος του ουρανού γκρεμίζεται (σελ. 85)

Τη νύχτα/ακούω τους νεκρούς/να διασχίζουν το δωμάτιο μου/ […] Σκεπασμένοι φτερά /λεκιασμένοι με αίμα/καταφθάνουν/ (σελ. 117)

Στον θάνατό μου/θα είμαι μόνη/και κάτω από το κρεβάτι/
τα παπούτσια μου ξεστρατισμένα (σελ. 67)

Στο τελευταίο μέρος του βιβλίο συναντάμε ανατρεπτικούς αφηγηματικούς πίνακες του ταλαντούχου Στέφανου Ρόκου που συνομιλούν με ή είναι εμπνευσμένοι από την ποιήτρια. Ίσως πιο ευθύβολο θα ήταν να πει κανείς πως ανοίγουν πρωτότυπο και γόνιμο διάλογο με τους λιτούς, αφαιρετικούς, αλλά γεμάτους νόημα στίχους της. O Νίκος Ζόμπολας στο μεστό Επίμετρο του βιβλίου αναλύει το θέμα πιο διεξοδικά.

Κλείνοντας, πρόκειται για μια σπουδαία ποιήτρια, που η δύναμη και η δυναμική της πένας της αφορούν τον σύγχρονο αναγνώστη, καθώς έχει τον τρόπο να μεταβαίνει αριστοτεχνικά από το ατομικό στο καθολικό. Η Μαρία Παπαδήμα, σπουδαία μεταφράστρια, μας φέρνει κοντά στους στίχους της και αναδεικνύει τη διαύγεια, την ουσία, την υπαρξιακή διάσταση, την ομορφιά της ποίησής της.

⸙⸙⸙

[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: ©Paul Wackers. Δείτε τα περιεχόμενα του ένατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]

Σε λίγο καιρό κοντά σας με νέο ηλεκτρονικό τεύχος στο mag.frear.gr

Mag.frear.gr – Τα ηλεκτρονικά μας τεύχη