Ο καρπός ενός εσωτερικού κόσμου
Νικήτας Σινιόσογλου, Ο καρπός της ασθενείας μου, Κίχλη, Αθήνα 2021.
Ανάμεσα στα όρια της μυθιστορίας, του δοκιμίου, των ημερολογιακών καταγραφών και του ποιητικού λόγου κινείται το υβριδικό κείμενο του Νικήτα Σινιόσογλου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κίχλη, με τον τίτλο Ο καρπός της ασθενείας μου. Δυο χρόνια περίπου μετά τη Λεωφόρο Νάτο, ο Σινιόσογλου επανέρχεται με ένα βιβλίο, που αγγίζει το φιλοσοφικό στοχασμό αλλά με ερείσματα στη μυθοπλασία.
Αν όπως υποστήριζε η Χάνα Άρεντ, «η κατανόηση δεν νοείται χωρίς τη γραφή», ο συγγραφέας δίνει τις ερμηνείες του για τη ζωή, τον έρωτα, την ίαση και την ασθένεια (του έρωτα, του σώματος, της ψυχής, που επιφέρει η σκληρή καθημερινότητα, η φθορά και το γήρας) μέσα από τις ιδέες των φιλοσόφων αλλά και τα προσωπικά του βιώματα.
Το βίωμα είναι ένας αξιόπιστος τρόπος να μιλήσει κάποιος για τα πράγματα, κάτι που σε περασμένες εποχές επιχείρησαν κατά κόρον αρκετοί φιλόσοφοι, όπως ο Μονταίν, ο Σιοράν, ο Πλούταρχος, o Μάρκος Αυρήλιος και άλλοι, με τους οποίους ο Σινιόσογλου αναζητάει εκλεκτικές συγγένειες. Αν ένα δοκίμιο «με σάρκα και οστά», όπως χαρακτηρίζει ο ίδιος το κείμενό του, μπορεί να συνδράμει στην κατανόηση μιας κατάστασης, που περνάει από την ασθένεια στη σταδιακή ίαση, αν «η ζωή κατάγεται από ένα είδος τελείας ασθενείας και ανανεώνεται χάρη σ᾽ αυτήν», τότε συνειδητοποιούμε ότι ο φιλοσοφικός στοχασμός αλλά και η εμπειρία είναι ένας τρόπος να συμφιλιωθούμε με το σώμα που φοβάται την αρρώστια, τη μοναξιά, τον θάνατο.
Το γεγονός ότι ζούμε απόλυτα εκτεθειμένοι σε έναν κόσμο, ο οποίος εύκολα μπορεί να συνθλίψει την ακεραιότητά μας, αποτελεί βαθιά επίγνωση του συγγραφέα: η ευθραυστότητα αποκαλύπτει την ανεπάρκειά μας για τα πάθη ενός όντος, που βυθίζεται σε λύπες, ψυχολογικές μεταπτώσεις, ερωτικές ιεροτελεστίες, συνεχείς αλλαγές και γεγονότα, που σιγά σιγά μας ροκανίζουν.
Γι’ αυτό απλά περιστατικά γίνονται η αφορμή της επαγρύπνησης, της εσωτερικής περιπλάνησης, παρά τις πληγές που προκαλούν οι άλλοι με την παρουσία τους, η γελοιότητα του ίδιου του εαυτού και ενός κόσμου που θορυβεί με κάθε ευκαιρία, μες στη συνάφειά του.
Όσο προχωρά η μυθοπλασία, τόσο το βίωμα αντικαθίσταται από διαθλάσεις σε πρόσωπα, βιβλία, αντικείμενα και σε κάθε λογής ερεθίσματα. Επειδή η ίαση του ερωτικού συναισθήματος αρχίζει και κατοικεί τον συγγραφέα. Ο Σινιόσογλου χρησιμοποιεί πλήθος αναφορών για να καταδείξει πως κάθε στιγμή της ζωής, η μία μετά την άλλη, ορμούν και μας αιφνιδιάζουν. Υπάρχει ένας στίχος της Πολωνής ποιήτριας Άννας Σβιρ, που περιγράφει ακριβώς, αυτή την κατάσταση. «Η ψυχή ρωτάει το σώμα: Από πού θα αρχίσει ο θάνατος, από μέσα μου ή από μέσα σου; Το σώμα γελάει, τα γόνατά του τα μαύρισε».
Ο συγγραφέας γράφει αναβιώνοντας γεγονότα, επειδή δεν υπάρχει αποκομμένη σκέψη από αυτά. Χρησιμοποιεί γλώσσα ποιητική, ευρηματική, κάποιες φορές φτάνοντας στα όρια του λυρισμού. Η ομιλία μοιάζει να μας λέει, αποτελεί μία μορφή πράξης. «Οι λέξεις μάς ορίζουν και μας προδίδουν. Οι λέξεις είναι ερείπια που στοιβάζονται πάνω σε ερείπια». Tο βιβλίο διαπνέεται από μουσικότητα, από έναν δικό του ρυθμό, που διατηρείται από την αρχή ως το τέλος.
Ο Σινιόσογλου, μέσα από μία προσωπική γραφή, καταδεικνύει πως πίσω από κάθε πρόσωπο, αναζητούμε εντέλει κομμάτια του εαυτού μας, τρόπους να αναμετρηθούμε με τις ελλείψεις μας, επιδιώκοντας παράλληλα να διατηρήσουμε μια αποφασιστική στάση, κόντρα στη φύση των πραγμάτων. Με αυτή την οπτική, ο χωρόχρονος δεν έχει σημασία, ούτε τα ονόματα των προσώπων. Έτσι η Ζ. καταλήγει ένας ανώνυμος χαρακτήρας, μια γυναίκα ηθοποιός που παίζει έναν ρόλο, όντας παρούσα ενώ λείπει, δηλαδή ζει, όπως ένας νεκρός μέσα από την απουσία του. «Λείπειςˑ τόσο ώστε θα νομίσω στο τέλος ότι ουδέποτε υπήρξες». Ωστόσο, μέσα από τη Ζ. ο συγγραφέας ανακαλύπτει τις αισιόδοξες πτυχές της ζωής, τη χαρά, τη συναναστροφή, ό, τι δηλαδή στερείται ο ίδιος.
Πίσω από το δίπολο ασθένειας και ίασης, σκιαγραφεί τη διαμάχη σώματος και ψυχής. Είναι φανερό πως όσο κι αν έρθουν σε σύγκρουση, μέσα από την ηδονή, τη χαρά, τη συνείδηση, τον πόνο, τη φθορά και τη θνητότητα, στην πραγματικότητα έχουν την ίδια μοίρα. Γι’ αυτόν τον λόγο, ενώ καταγράφει με λεπτομέρεια διάφορα περιστατικά που έζησε, την ίδια στιγμή αποστασιοποιείται και η γραφή του ενέχει το ύφος ενός απόμακρου παρατηρητή.
Αν λοιπόν ο καρπός αυτού του βιβλίου είναι ένα είδος αναστοχασμού, όπως θα πρότεινε ο Καντ, ένα είδος συναναστροφής με τον εαυτό μας και τις αθέατες πλευρές του («άλλος αυτός», αναφέρει ο Αριστοτέλης, δηλαδή ο φίλος μας είναι ο άλλος εαυτός), στον πυρήνα του βρίσκουμε τον ιστό μας, όλο σάρκα και αίμα, αυτόν τον άγνωστο που μοιράζεται μαζί μας χαρές ή οδύνες και ενίοτε συγκρούεται με τους ίδιους του τους νόμους.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: Στέφανος Δασκαλάκης. Δείτε τα περιεχόμενα του πέμπτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
