Εξάγγελος
Γιώργος Κοζίας
εκδ. Περισπωμένη, 2021
«ΧΡΩΣΤΑΜΕ…ΣΩΜΑ ΣΕ ΑΥΤΗ ΤΗ ΓΗ»
Ο εξάγγελος είναι πρόσωπο της αρχαίας τραγωδίας που έρχεται για να αναγγείλει κάτι που συνέβη στον εσωτερικό χώρο που υποτίθεται ότι υπάρχει πίσω από τη σκηνή. Ο άλλος γνωστός και πολυτραγουδισμένος Αγγελος-εξάγγελος λέει κάποια στιγμή: «Τα πόδια μου καήκανε σ’ αυτή την ερημιά/η νύχτα εναλλάσσεται με νύχτα/τα νέα που σας έφερα σας χάιδεψαν τ’ αυτιά/μα απέχουνε πολύ απ’ την αλήθεια» (Σαββόπουλος)
Ο Εξάγγελος του Γιώργου Κοζία δεν έχει τέτοιο σκοπό: λέει την αλήθεια κοιτώντας μας κατάματα και κάποιες στιγμές, αν όχι πάντα, αδιαφορώντας για το επώδυνο της αποκάλυψης. Μας λέει αυτό που πρέπει και όχι αυτό που θέλουμε να ακούσουμε: ανοίγει την αυλαία των εσωψύχων μας και κάποτε τη ρίχνει κιόλας.
Ποιος είναι, λοιπόν; Και τι νέα μας φέρει; Είναι αγγελιοφόρος καλών ειδήσεων; Ή μήπως εκείνος που με τα λόγια του εξιστορεί όσα δυσάρεστα θέλουμε να αποφύγουμε; Μήπως τα μυστικά που έρχεται να μας μολογήσει, είναι ουσιαστικά η ζωή μας και τα -για πολλούς λόγους- ανείπωτα; Μήπως ο Εξάγγελος είναι ο ίδιος μας ο εαυτός που συγκροτείται από τους φόβους, τις πληγές, τον τρόμο τον δικό μας, αλλά και τις χαρές και τις προσμονές και τις ελπίδες μας;
Ο Εξάγγελος δεν συντηρεί κοινότυπους μύθους περί ποιήσεως:
1.Δεν συντηρεί τον μύθο του διαχωρισμού σε «υψηλή» και «μη υψηλή» ποίηση. Η ποίηση του Κοζία είναι ποίηση ζωντανή, που σπαρταρά και που προκαλεί.
2.Επίσης, λέγεται ότι η ποίηση ξεκουράζει και λειτουργεί ως αναλγητικό για πολλές πορείες ματαιωμένων προσδοκιών. Η ποίηση του Κοζία δεν ανήκει σ΄αυτή την κατηγορία σίγουρα. Είναι λόγος έξω από τα δόντια που δείχνει τα δόντια σε κάθε μορφή εξουσίας που με τον τρόπο της καταδυναστεύει.
- Λέγεται ακόμα πως η ποίηση γλυκαίνει τους ανθρώπους. Μεταγγιζόμενοι οι καημοί και συγκοινωνούντες μέσω του γράφοντος με όσους άλλους νιώθουν να τους ταλαιπώρησε η άδικη μοίρα του ανεκπλήρωτου πόθου, του αγαπημένου Άλλου, της απωθημένης αγάπης. Μην ψάξετε. Μην απατάσθε: αυτή την ποίηση δεν θα τη βρείτε στον Εξάγγελο. Η δική του γραφή διεγείρει προκαλώντας την εγρήγορση του αναγνώστη αλλά και διαμαρτύρεται: γιατί αφήνουμε άλλους να διαφεντεύουν τη μοίρα μας.
Είναι μια ποίηση εξεγερτική και αποκαλυπτική. Εναντιώνεται σ αυτούς που δεν σέβονται τη σκέψη, την ύπαρξη, την παρουσία μας. Φωνάζει, σπρώχνει, σπαράζει: απέναντι στην πατριαρχία, απέναντι στην αυταρχικότητα, απέναντι στην ιστορία που οι ασκούντες την εξουσία κατασκευάζουν.
Είναι μια ποίηση που ίσως θέλει να προσδώσει συγκεκριμένη προοπτική/οπτική στον αναγνώστη μέσω προσώπων, τόπων, στοιχείων που επιλέγονται. Το σημαντικό όμως είναι ότι ο αναγνώστης μπορεί να αναγνώσει τα ποιήματα με τον δικό του τρόπο, να ανακαλύψει τα δικά του νοήματα: το ταξίδι των λέξεων του ποιητή κάνει τον διάπλου της σκέψης των ανθρώπων, δύναται να τους οδηγήσει σε μύχια μονοπάτια αποκάλυψης όσων φοβούνται να παραδεχτούν πως υπάρχουν. Πως ναι, έτσι είναι τα πράγματα! Καθόλου ψεύτικος, ενοχλητικά παρατηρητικός ο Γιώργος Κοζίας.
Ακόμα και όταν πραγματεύεται σκληρά και επώδυνα θέματα όπως ο θάνατος, έχει αισιοδοξία φωτός γιατί μας μαθαίνει και το υπερασπίζεται με πάθος και με ρυθμό: η ζωή είναι επώδυνα ωραία. Πασχίζει να συνειδητοποιήσουμε πως το αναπόφευκτο τέλος δεν ταυτίζεται με την υποταγή. Πρέπει να είναι η κορωνίδα μιας συνεχώς μαχόμενης παρουσίας με πίστη και αξιοπρέπεια, γιατί όπως έχει γράψει ο Γιώργος Χειμωνάς «μονάχα ο θάνατος βγάζει στο φως την ευγενική καταγωγή του ανθρώπου…». Μόνο έτσι συμβιβαζόμαστε, ναι : τα «Ηλιοτρόπια εκρήγυνται/τα τύμπανα σείονται πάλι…» α λ λ ά εμείς ξέρουμε ότι «ο κόσμος/δεν ήταν εκείνο που νομίζαμε /Θάνατος επί πιστώσει/Αυτό είναι όλο…» Τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο… Τίποτα τρομακτικό. Συνειδητοποιημένοι ξέρουμε ότι: «ΧΡΩΣΤΑΜΕ…ΣΩΜΑ ΣΕ ΑΥΤΗ ΤΗ ΓΗ». (ποίημα: Θάνατος για έναν λεγεωνάριο).
Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι αμαχητί και μοιρολατρικά δεχόμαστε την πορεία των πραγμάτων. Δεν χαρίζουμε τις ζωές μας. Διεκδικούμε τον θάνατό μας, όπως μας πρέπει …ας υπάρχει «το πλήθος με τα ακάνθινα στεφάνια», ας υπάρχει «ο ήχος του τυμπάνου που αναγέλλει…» ναι, ας υπάρχει «Γη Χαναάν/γη των πιθήκων/γη των αποίκων/ γη του κανένα…» Γιατί όχι, ας υπάρχει και Γη των κακών στιγμών στο αρρωστημένο μυαλό άνανδρων και θρασύδειλων, Γη των κακών στιγμών στον κόσμο όλο! Ας «βγήκε η φρίκη έξω και μας ψάχνει/ κι εμείς σε κόσμο ξένο…» (ποίημα: Αναφορά στον Συνταγματάρχη Κουρτς).
Η ποίηση του Κοζία χωρίς να χαρίζεται στη σήψη και τον κάθε μορφής ρατσισμό, χαιρετίζει το φως, τον ήλιο και ελπίζει ότι μπορεί και πρέπει να διεκδικήσουμε και να ζήσουμε το δικό μας «όνειρο στο κύμα», χρησιμοποιώντας το μυαλό μας για να ανατρέψουμε τη μοίρα μας: «…κι όταν φάνηκε/μες τα κοράλλια και/ στις άγριες σμέρνες/ η πέτρινη γοργόνα/ η αδελφή του Μέγα Αλέξανδρου/ αδάμαστη, καλλίμορφη/ στο θαλασσινό της μεγαλείο/ -Γιαβρί μου, της λέω, με σκοτώνεις/μια λίμπρα ακόμα/ ένα μερίδιο σάρκας/ επιπλέον τι κοστίζει (;)/ για χάρη σου/ αφήνω κόσμους ακέφαλους/ και κόσμους χωρίς λέπια/και πιάνω έξαλλος την τέχνη της αγάπης» (ποίημα: Όνειρο στο κύμα).
Αλλά και στο ποίημα Τρόπαια από τα χρόνια της μητρός έκδηλος ο σεβασμός και η αγάπη του ποιητή απέναντι στη γυναίκα. Η γυναικεία παρουσία χαρτογραφημένη μέσω του ποιητικού του λόγου από αρχαιοτάτων χρόνων και μύθων ακρογωνιαίων μέχρι τη σύγχρονη απομυθοποιημένη ζωή. Η δραματική μοίρα των ανθρώπων σε μια εξαιρετικά λυρική απόδοση γεμάτη τρυφερότητα με μια ίσως από τις πιο τρυφερές αναφορές στη νεοελληνική γραμματεία για τα παιδιά που γεννήθηκαν και τα παιδιά που θα γεννηθούν: «…- κρίνα ανυπότακτα/λουλούδια της κοιλιάς τους-…»
Η γραφή του, ειρωνική έως βαθύτατα κυνική, σπαρακτική στην αυθεντικότητά της: «ό,τι σκοτώθηκε τ΄αδειάζουν/στην άλλη μεριά του τάφου/ και στρέφονται και κοιτούν το ρήγμα/ βλαστημώντας:/ -Ο θάνατός σου η ζωή μου!». Ουσιαστικά και αδιαλείπτως παρούσα η πολιτική σκέψη και η ανησυχία για τη σιγουριά ενός ανήθικου εφησυχασμού: «…και μεις τα διαθέσιμα μιας πόρνης εποχής/Ω, τι ωραία πέφτουμε/δημόσιοι και ανόσιοι στο λάκκο των ενστίκτων» (ποίημα: Ζωώδες Επαρχείον) Είναι, άραγε, ή κατάντησε το δημόσιο ανόσιο;
Ο κόσμος σε παράκρουση, αλλά ο ποιητής, μαχόμενος στις επάλξεις: «Ω, δεν αλλάζει ο ρυθμός /αυτού του κούφιου κόσμου. Που πας , ψυχή μου, με τέτοια ανθρωπότητα;» (ποίημα: Στον Καύκασο το φως). Η Επίδαυρος είναι μαύρη , η κενή κλίνη έχει μέσα της «σφάγια τους τρυφερούς φίλους», το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη – η ιστορία της ιστορίας μας με τα κορμιά των παιδιών μας, των πατεράδων, των παππούδων μας – κραυγάζει! Δεν θέλει «τους ανθρώπους κρεμασμένους στο τσιγκέλι/ ένα κομμάτι φρέσκο κρέας» (ποίημα: Θηβαϊκός κύκλος).
Δεν θέλει «λαούς που κοιμούνται, λαούς τυφλών» (ποίημα: Προς θεσσαλονικείς και κορινθίους) αλλά με μια ανατρεπτική προτροπή, που ο ποιητής υπερασπίζεται, απαιτεί «…Η ζωή είναι μια αγρύπνια, κύριε, /ή ζήσ’ την ή παράτα τη στις ερημιές/ σαν ελαφίνα κι ο Ελαφοκυνηγός ας την σπαράξει» (ποίημα: ο Ελαφοκυνηγός)
Ο Γιώργος Κοζίας σέβεται την ιστορία σε τρία επίπεδα:
- την ιστορία ως γνώση γεγονότων, που διαμόρφωσαν συνθήκες κοινωνικές, πολιτικές εξελίξεις και τον κόσμο στην ολότητά του. Γι΄ αυτό και θεωρώ ότι χτίζει τη συλλογή του αναφερόμενος σε γεγονότα, ανακαλύψεις, μνημεία, αλλά και μύθους που διαμόρφωσαν εθνικές συνειδήσεις αλλά και φιλοσοφίες ζωής. Από τις κολαστήριες μάχες στο Κατίν, στο Βερντέν του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου μέχρι τα μαρτύρια των Εβραίων στη Μασάντα.
- Σέβεται την ιστορία της ποίησης μέσω των εκπροσώπων που μεγαλούργησαν και την σμίλευσαν. Γι΄ αυτό στα ποιήματά του έμμεσα ή άμεσα αναφέρονται ιεροί διάκονοι της τέχνης και η διακειμενικότητα του χωρίς να είναι κραυγαλέα, είναι εντούτοις πανταχού παρούσα: Θουκυδίδης, Παπαδιαμάντης, Κάλβος, Σολωμός, Σεφέρης, Λαπαθιώτης αλλά και Ταρκόφσκι, Μέινχοφ, , Γκριν, Τσελάν. Τόποι προσδιοριζόμενοι από μνημεία σπάνιου κάλους ή διαμετρήματος – Ονούρ, ονόματα, αποφθέγματα, στίχοι έτερων ποιητών δημιουργούν μια αχλύ γύρω από τον πυρήνα της ποίησης του Γιώργου Κοζία, που μπορεί αρχικά να αποτρέψει τον αναγνώστη από τα ποιήματά του που φαντάζουν απροσπέλαστα στη λογική. Τα αντικλείδια, όμως, του ποιητή βρίσκονται στα χέρια όποιου κατανοήσει ότι δεν πρόκειται για ποίηση μιας αλλά πολλών και πολλαπλών αναγνώσεων και κυρίως ερμηνειών.
- Σέβεται κ α ι την ιστορία τη δική του: ως ανθρώπου που σεβόμενος τόσο τον γραπτό λόγο όσο και τους αναγνώστες του αγωνιά να δημιουργήσει ένα πόνημα με το οποίο επιθυμεί να μοιραστεί μαζί τους τη φιλοσοφία ζωής του, όπως διαμορφώνεται με το πέρασμα του χρόνου.
Βασανιστική η ιδέα της απώλειας μέσω του θανάτου, αλλά εμφανής η λυτρωτικά καταλυτική παρουσία της ζωής ως αντίδοτο στη λήθη του φθαρτού μας σώματος αλλά και ως τρόπου διαιώνισης της ανθρώπινης παρουσίας στον κόσμο. Τον απασχολεί ο θάνατος «εδώ θα βρείτε τα όνειρα και τα οστά ξεγυμωμένα…/ να τα κεφάλια των τρυφερών, των λησμονημένων/ των κοριτσιών, των αρχαγγέλων..» αλλά δεν παύει να παρατάσσει απέναντί του τη ζωή και την ιστορία – την ωριμότητα της σκέψης αλλά και την κυνικότητα της αλήθειας. «Τι είναι ζωή; τι μη ζωή; Και τι τ΄ανάμεσά τους;» (ποίημα: Εν τόπω χλοερώ, εν τόπω αναψύξεως)
Επανάληψη, προστακτικές, ρυθμός, ένταση, λέξεις-ξυράφια: δημιουργούν μια αναγνωστική σχέση αφύπνισης. Υπερδιέγερση και μαχητικότητα για τον δημιουργό, αντίσταση και φιλοσοφημένη θεώρηση για τον αναγνώστη. Θρησκευτικότητα προκλητικά παρούσα. Εικόνες κατάσπαρτες. Μια μυστηριακή προσέγγιση του κόσμου διάχυτη.
Ο Γιώργος Κοζίας στο σύνολο του έργου του και ειδικά στη συγκεκριμένη συλλογή μάχεται το ανυποψίαστο και όσους «δεν γνώριζαν». Επιθυμεί, μάχεται διακαώς και προσπαθεί και απαιτεί υποψιασμένους αναγνώστες: «χαρίστε τους κάτι αλλόκοτο/…αντί για αντικείμενα δωρίστε τους αναμνήσεις/κάντε τους δώρο μια εμπειρία…» (ποίημα: Σε άνιση πάλη και αγώνα).
Δεν είναι αδύνατη η γνώση, δεν είναι επιτρεπτή η άγνοια. Μας προτρέπει συνεχώς να ανατρέψουμε τους εφησυχασμούς. Είναι ευκολότερο αν το αποφασίσουμε. Γι αυτό μας λέει: «Ελάτε… δεν είναι μακριά/ελάτε πιο γυμνοί στο Τίποτε…/ελάτε σ΄αυτό το ταπεινό ξενοδοχείο/..ελάτε περήφανα τα φύλα…/μη ρωτήσετε την καμαριέρα/…ελάτε πιο κοντά στο Τρυφερόν και φιληθείτε» (ποίημα: HOTEL DE LA GLORIA)
