Λίλια Τσούβα, Το τραγούδι των Ινουίτ, Βακχικόν, Αθήνα 2021.
Το πρόσφατο πεζογραφικό βιβλίο της Λίλιας Τσούβα είναι μία συλλογή δεκαέξι διηγημάτων μικρής, κατά κανόνα, ή μέσης έκτασης. Ήδη από τον τίτλο, Το τραγούδι των Ινουίτ, η συγγραφέας προϊδεάζει τον αναγνώστη της για το ιδιαίτερο στίγμα του έργου της, για το στοιχείο εκείνο που το διαφοροποιεί από άλλα σύγχρονα έργα της νέας ελληνικής πεζογραφικής παραγωγής τα οποία τοποθετούν τη δράση των ιστοριών τους, κατά κύριο λόγο, στο εδώ και το τώρα της νεοελληνικής πραγματικότητας και συνθήκης. Η Τσούβα, αντίθετα, απομακρύνεται από την τάση αυτή και πλάθει τα διηγήματά της με εντελώς διαφορετικό προσανατολισμό, τα τοποθετεί σε έναν διαφοροποιημένο χωροχρόνο που σφραγίζεται από τον εξωτισμό, από το εξωτικό στοιχείο που προκύπτει και σχετίζεται κυρίως με τον τόπο μέσα στον οποίο εκτυλίσσονται οι ιστορίες της, αλλά και με τους ήρωές τους. Το στοιχείο αυτό είναι στενά συνυφασμένο ή, μάλλον, είναι εκείνο που προκρίνει και προκαλεί την κυριαρχία της περιγραφής μέσα στα διηγήματα, περιγραφή η οποία γίνεται κατά τέτοιον τρόπο ώστε να μη μένει μόνο στο επίπεδο της αναπαράστασης, αλλά, στην κυριολεξία, να δημιουργεί την ιδιάζουσα ατμόσφαιρα μέσα στην οποία κινούνται τα πρόσωπα και εξελίσσεται η δράση. Γιατί εκείνο που αμέσως γίνεται φανερό από την ανάγνωση των διηγημάτων είναι η κυριαρχία ενός κλίματος, μιας διάθεσης που σφραγίζεται έντονα από την περιπλάνηση σε τόπους ξένους, άγνωστους, ενδεχομένως ανοίκειους στον αναγνώστη, γι’ αυτό ακριβώς και τόσο γοητευτικούς.
Στην πραγματικότητα, εκείνο που τεχνουργείται στο βιβλίο αυτό είναι ένα είδος άλμπουμ, με τις επιμέρους ξενικές εικόνες να συνθέτουν μία συνέχεια και μία διαδοχή, ή καλύτερα, ένα είδος ντοκιμαντέρ που προσφέρεται στον αναγνώστη προκειμένου αυτός να ταξιδέψει σε άλλους τόπους, να γνωρίσει άλλους ανθρώπους και πολιτισμούς, άλλες κουλτούρες, να περιηγηθεί στις ομορφιές τους πλανήτη και να αντιληφθεί την ποικιλομορφία του κόσμου. Το ντοκιμαντέρ αυτό, μάλιστα, αποκτά μία έντονη χροιά δραματικότητας στο μέτρο και στο βαθμό που δεν λιμνάζει μόνο στην αναπαράσταση, στην αποτύπωση και την απόδοση του περιβάλλοντος χώρου, αλλά βάζει στο κέντρο του τον άνθρωπο και τη μοίρα του. Αυτό ακριβώς είναι και το στοιχείο που προσδίδει στο βιβλίο ενδιαφέρον διαχρονικό και διατοπικό. Το γεγονός δηλαδή ότι πέρα και πίσω από το «ένδυμα», εν προκειμένω τον εξωτισμό, βρίσκεται ο άνθρωπος απογυμνωμένος από ό,τι τον προσδιορίζει μέσα στον κόσμο και του προσδίδει μια συγκεκριμένη ταυτότητα. Οι άνθρωποι στα διηγήματα της Τσούβα, ανεξάρτητα από τον τόπο καταγωγής, τις συνήθειες, τα ήθη και τους επιμέρους, διαφορετικούς τρόπους, βρίσκονται αντιμέτωποι ή συνοδευόμενοι από ό, τι συνιστά την εν γένει ανθρώπινη συνθήκη, δηλαδή τον χρόνο, την απώλεια, τον θάνατο, τη μοίρα, το αίσθημα, τις σχέσεις και τον τρόπο με τον οποίο αυτές μορφοποιούνται και μορφοποιούν με τη σειρά τους τον άνθρωπο.
Σε πολλά από τα διηγήματα αναφύεται και, σε κάποιο βαθμό, κυριαρχεί το υπερβατικό στοιχείο, γεγονός που επιτείνει την ιδιάζουσα ατμόσφαιρά τους και τους προσδίδει μία αύρα που τα κάνει να μετακυλήσουν και να προσεγγίσουν την ποίηση και τους τρόπους της. Αυτό βεβαίως δεν θα πρέπει να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η συγγραφέας ηθελημένα ή αθέλητα υπονομεύει τον ρεαλισμό και την αξία του. Ίσα ίσα που αυτή αναδεικνύεται ευκρινέστερα αν εστιάσει κανείς και αντιληφθεί ότι η βασική στόχευση της Τσούβα είναι ακριβώς η αλήθεια, η αλήθεια του ανθρώπου και του κόσμου όπως αυτή εκβάλλει και μετουσιώνεται σε τέχνη. Έτσι, με δεδομένο ότι καθένα από τα διηγήματα διερευνά και αποτυπώνει μία βασική πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης επιχειρώντας παράλληλα να εξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο αυτή ενσωματώνει και εμποτίζεται από το στοιχείο του παράδοξου, του ανεξήγητου, του ανοίκειου και, ενδεχομένως, του παράλογου, θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι, τελικά, τα διηγήματα πλάθονται και τεχνουργούνται με πυρήνα τους την πραγματικότητα και περίβλημά τους τη «στρέβλωσή» της, νοούμενη ως υπέρβασή της και υιοθέτηση ενός τρόπου και μιας σειράς τεχνικών που τα φέρνουν κοντά στο παραμύθι και την εν γένει ποιητική – με την έννοια της πλασματικής – αφήγηση. Αυτό εξηγεί σε μεγάλο βαθμό και την εντύπωση που αποκομίζει o αναγνώστης από το βιβλίο και που συνίσταται στη συνύπαρξη, τη συμπλοκή και τη συνύφανση της πραγματικότητας με τη φαντασία, του γήινου με το υπέργειο, του αληθινού ή απτού με το υπερβατικό.
Τα διηγήματα της Τσούβα είναι ξεκάθαρα ανθρωποκεντρικά. Παρ’ όλο που μπορεί να δημιουργείται η αίσθηση ότι η συγγραφέας εστιάζει στο κοσμοπολίτικο στοιχείο, στην σύνθεση μιας ατμόσφαιρας εξωτικής, στον εντοπισμό και την ανάδειξη των στοιχείων εκείνων που ταξιδεύουν τον Έλληνα αναγνώστη σε τόπους και τρόπους πρωτόφαντους ή άγνωστους για αυτόν, στην πραγματικότητα ανοίγουν έναν δρόμο για μια ανθρωποκεντρική αντίληψη του κόσμου συνολικά. Γιατί το στοιχείο εκείνο που ενώνει και ενοποιεί τόσο τα διηγήματα, όσο και τις ποικίλες όψεις του κόσμου που καθένα από αυτά αποτυπώνει είναι ο άνθρωπος και η ουσία του. Από αυτή την άποψη το βιβλίο προσφέρεται, μεταξύ άλλων, ως ένα δίδαγμα για τον τρόπο που πρέπει να γίνεται αντιληπτή και να θεωρείται η ζωή και ο κόσμος, ως σύνθεση δηλαδή στοιχείων διαφορετικών, στοιχείων που διατηρούν την ταυτότητα, την αυθυπαρξία και την αυταξία τους, όπως είναι οι διάφοροι τόποι και τρόποι των ανθρώπων ανά την υφήλιο, αλλά και ως ενοποιητική διαδικασία και δράση μέσα από την ανάδειξη του ανθρώπου όχι μόνο στις αποχρώσεις, αλλά και στην κεντρική, πυρηνική του ουσία. Στο σημείο αυτό ο ρόλος και η θέση της λογοτεχνίας αναδεικνύεται καταλυτική καθώς μόνο μέσα από αυτή μπορεί να γίνει αντιληπτή η ανάγκη θεώρησης των διαφορών και των ομοιοτήτων ως στοιχείων εγγενών του ανθρώπινου βίου, της ανθρώπινης πορείας και ιστορίας, ταυτόχρονα όμως και η πραγμάτωση, η ικανοποίηση της ανάγκης αυτής μέσα από τον εναγκαλισμό του πλανήτη στο σύνολό του, του ανθρώπου στις εκδοχές του, της τέχνης στις εκφάνσεις της.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: Robert Motherwell. Δείτε τα περιεχόμενα του τρίτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
