Η αναζήτηση του χαμένου γιου
Μαρία Γιαγιάννου, Το μέλος φάντασμα, Μελάνι, Αθήνα 2020.
Κάτι χάνεται στην απρόσκοπτη ροή της επικοινωνίας, κάτι βρίσκεται στα διάσπαρτα κενά της μνήμης. (τίτλοι των δύο πρώτων ενοτήτων του βιβλίου).
Η Μνήμη που δίνει συνοχή και νόημα στην κατά τα άλλα τυχαία εναλλαγή των επεισοδίων της ζωής μας, η προσπάθεια αποκοπής από τον ομφάλιο λώρο, και η ανάγκη για επικοινωνία, είναι τα βασικά θέματα γύρω από τα οποία περιστρέφεται αυτό το ιδιαίτερο, ρευστό μυθιστόρημα που εξελίσσεται και μεταμορφώνεται από την πρώτη σελίδα ως την τελευταία. Είναι ένα μυθιστόρημα σε κίνηση.
Αν ο πίθηκος είναι ο πρόγονος, η μήτρα καλούπι που εξελίχτηκε σε άνθρωπο, πόσο υβριδικός είναι ο άνθρωπος ψάρι που δουλεύει σε γυάλινα ενυδρεία;
Ένας άντρας σαράντα χρονών, ο Γιάννος, αποτυγχάνει ως επιτυχημένο στέλεχος επιχείρησης, γιατί ξαφνικά κάτι αρχίζει να πηγαίνει στραβά στον μηχανισμό του. Υφίσταται μία αλλοίωση, μία μετάλλαξη. Η μεταμόρφωση συντελείται από έξω προς τα μέσα, με τον Γιάννο να αποποιείται τα επίκτητα και πλαστά γνωρίσματα της επιτυχημένης του περσόνας και να επιστρέφει στην ειλικρίνεια και την αμεσότητα ενός αυθόρμητου και αγνού παιδισμού. Στο πλαίσιο αυτό απολύεται από τη δουλειά του, αφού αντιδρά στις νόρμες μίας επιτυχημένης καριέρας-χάρτινης ζωής και επιστρέφει στο πατρικό του σπίτι για να κόψει τον ομφάλιο λώρο που τον συνδέει με τους νεκρούς εδώ και δέκα χρόνια γονείς του. Είναι όμως έτσι τα πράγματα;
Τι είναι νεκρό, τι μη νεκρό και τι το ανάμεσα; Το μέλος φάντασμα μυρμηγκιάζει ακόμα και στην απουσία του.
Στη θέση του πατρικού σπιτιού υπάρχει μία τρύπα. Στη θέση της μνήμης υπάρχει μία τρύπα. Παρ’ όλα αυτά σε όλο το μυθιστόρημα ο Γιάννος νιώθει τη γεύση του σπιτιού στον ουρανίσκο του, το σπίτι γίνεται η τροφή του.
Όσο είναι άνεργος ο Γιάννος πλέκει, γιατί έτσι ξετυλίγεται το νήμα της γραφής που θα τον βγάλει από τον λαβύρινθο. Η μητέρα του θα του προσφέρει στο τέλος ένα κουβάρι, στην ουσία όμως θα μπορέσει άραγε ποτέ ο γιος Άμλετ, ο γιος Οιδίποδας, ο γιος Πινόκιο, ο γιος Σεμπάστιαν, ο γιος Όσβαλντ, ο γιος Χριστός και κάθε γιος που αναζητά τον χαμένο του πατέρα και στην ουσία την χαμένη του ταυτότητα, το χαμένο του μέλος, να ξεκόψει από τον Καραγκιοζοπαίχτη πατέρα του, θα κόψει ποτέ τον ομφάλιο λώρο με τη μάνα; Ποια είναι η σχέση του ανθρώπου με τον Καραγκιοζοπαίχτη Θεό που κινεί τα νήματά μας και καθορίζει τη μοίρα μας;
Ένα πάρα πολύ βασικό συστατικό που χαρακτηρίζει αυτό το μυθιστόρημα είναι το υποδόριο χιούμορ και ο καταλυτικός σαρκασμός που αποσυνθέτει και αναθεωρεί τα πάντα. Είναι εκπληκτικός ο τρόπος για παράδειγμα που η συγγραφέας σχολιάζει την μεταμοντέρνα τέχνη στην ακραία της μορφή και περιγράφει τους καλλιτέχνες και το κοινό μίας έκθεσης σύγχρονης Τέχνης ή σύγχρονης Μητέχνης.
Πολύ σημαντικό επίσης το σχόλιο που κάνει η συγγραφέας για τις σύγχρονες μορφές κοινωνικής δικτύωσης, το απέραντο χάσμα μη επικοινωνίας και δημιουργίας επίπλαστης ταυτότητας, στο οποίο ψυχαναγκαστικά βουτάει ο ήρωας.
Ένα παράξενο εύθραυστο μυθιστόρημα που ο αναγνώστης διασχίζει περνώντας μέσα από πολλαπλά δωμάτια, την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων, τα ταξίδια του Γκιούλιβερ, το Άλεφ του Μπόρχες, τη Δίκη του Κάφκα και πολλά ακόμα γνωστά και άγνωστα λογοτεχνικά κείμενα.
Προσοχή, το μυθιστόρημα αυτό εμπεριέχει παγίδες. Μυστικές καταπακτές, γκρεμούς, κρυφές ρωγμές και μεταμφιεσμένους λάκκους. Η μία έκπληξη διαδέχεται την άλλη.
Ένας πίθηκος, το Μάτι ίσως του Ναμπόκοφ, εμβαθύνει και αναλύει τα πάντα. Όπως ο Σμίροφ συνειδητοποιεί ότι «η μόνη ευτυχία στον κόσμο είναι το να παρατηρείς, να κατασκοπεύεις, να παρακολουθείς, να περιεργάζεσαι τον εαυτό σου και τους άλλους, να μην είσαι παρά ένας οφθαλμός, ένα μεγάλο, κάπως υαλώδες, κάπως κόκκινο και ερεθισμένο, ορθάνοιχτο μάτι», έτσι και ο συχνά αθέατος πίθηκος αποστασιοποιημένος και σοφός μέσα στο συλλογικό δάσος της πρώτης Μέρας του Κόσμου, με το παλιό DNA της τριχωτής παλάμης κάνει τις ανθρωπολογικές του παρατηρήσεις.
Διάφορα είδη γραφής διαπλέκονται και εναλλάσσονται συνέχεια. Ένα πρωτεϊκό μεταμοντέρνο μυθιστόρημα που αλλάζει συνέχεια μορφή και ύφος, ένα καλειδοσκόπιο μαγείας που γοητεύει.
Ένα συναρπαστικό αφήγημα που μέσα του βρίσκεις το χαμένο μέλος φάντασμα, αφού η θεραπεία, υποστηρίζει η συγγραφέας, βρίσκεται στην αντανάκλασή μας στον καθρέφτη που η ίδια μας προσφέρει.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Φωτογραφία: Alain Laboile. Δείτε τα περιεχόμενα του δεύτερου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
