Ασπασία Παπαδοπεράκη, Γιαννούλης Χαλεπάς: προσωπικές σχέσεις και μελέτη στο έργο του, Εκδόσεις του Φοίνικα, Αθήνα 2019.
Η παρούσα εμπεριστατωμένη μελέτη της Ασπασίας Παπαδοπεράκη για τον Γιαννούλη Χαλεπά εκδόθηκε τον Ιούλιο του 2019 από τις εκδόσεις του Φοίνικα σε ένα κομψό βιβλίο ογδόντα δύο σελίδων με επιμέλεια του Ηλία Καφάογλου και σχεδιασμό του Χαράλαμπου Λέγγα.
Η συγγραφέας, χωρίς να αρκείται σε μια απλή αποτύπωση του φαινομένου «Χαλεπάς», προβαίνει σε μια σε βάθος ανάλυση της ζωής και του έργου του κορυφαίου μας γλύπτη, καθώς και της επίδρασής του στους μεταγενέστερους δημιουργούς. Το πόνημα παρουσιάζει δυο θεμελιώδεις αρετές: α) η γράφουσα είναι καθ’ ύλην αρμόδια, αφού είναι επιφανής γλύπτρια (αλλά και συγγραφέας και σκηνογράφος) με πλήθος έργων, καθώς και ατομικών ή ομαδικών εκθέσεων και β) η γλώσσα του όλου έργου είναι ιδιαίτερα μεστή, διαυγής και μετρημένη, σε σημείο –και αυτό συνιστά προσωπική εκτίμηση– να ανακαλεί τους εμβληματικούς στίχους του Αναγνωστάκη: «σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις / να μην τις παίρνει ο άνεμος». Όσο για το περιεχόμενο, αυτό εμφανίζεται ιδιαίτερα στέρεο, χωρίς περιττολογίες και θυμίζει δομή έργου γλυπτικής.
Η μελέτη ξεκινά με το προοίμιο, δηλαδή την προσωπική διαδρομή, η οποία σκιαγραφεί τα νήματα που συνδέουν την γράφουσα με τον Χαλεπά. Αναφέρεται στη γνωριμία της με τον Στρατή Δούκα, ο οποίος ήταν όχι μόνο προσωπικός φίλος του Χαλεπά και γνώριζε το έργο του, αλλά θεωρείται και ο πλέον έγκυρος βιογράφος του. Ακολουθεί το κεφάλαιο με τις προσεγγίσεις στη ζωή και το έργο του Χαλεπά. Εδώ η συγγραφέας διευκρινίζει πώς και γιατί ασχολήθηκε με τον γλύπτη, υπογραμμίζει την προτροπή του Δούκα, ο οποίος θεωρεί ότι ο Χαλεπάς βρίσκεται στην πρωτοπορία δύο συνεχόμενων καλλιτεχνικών αιώνων (19ου και 20ού) και εκθέτει τα τέσσερα βοηθήματα της ανάλυσής της, που αποτελούν και τα εχέγγυα της ενασχόλησης με το θέμα. Στη συνέχεια παρουσιάζονται εν συντομία πηγές, βιβλιογραφία, ορισμένες γνώσεις γλυπτικής και οι σταθερές αξίες της εργασίας του Χαλεπά. Το κεφάλαιο κλείνει με την αναγκαιότητα ύπαρξης της παρούσας μελέτης, αφού πολλοί ασχολήθηκαν με το φαινόμενο «Χαλεπάς», αλλά ελάχιστη ανάλυση έχει γίνει σε πραγματικό βάθος γι’ αυτό. Παρουσιάζεται ακόμη η συμβολή του Χαλεπά στον μοντερνισμό και επισημαίνονται οι συνέπειες της τομής του παλαιού με το νέο στους καλλιτέχνες και οι τρόποι με τους οποίους οι συνέπειες αυτές επηρέασαν τον Χαλεπά, σε μια εποχή διαρκούς αμφισβήτησης του ενός χώρου από τον άλλον.
Στο επόμενο κεφάλαιο αναλύονται οι κοινωνικές, ψυχολογικές και καλλιτεχνικές επιδράσεις, που ασκήθηκαν στον Χαλεπά από το ταξίδι του στην Ευρώπη, καθώς και οι αιτίες της ψυχικής διαταραχής του αλλά και της διαμόρφωσης της γλυπτικής του. Επιπλέον, παρουσιάζονται οι έννοιες του κλασικισμού, του ρεαλισμού και του μοντερνισμού στη γλυπτική, καθώς και η επίδραση της ρωσικής πρωτοπορίας, η οποία ως σύνθημα έχει το «η Τέχνη χρήσιμη στην κοινωνία». Γίνεται επίσης αναφορά στην κατάργηση των σταθερών αξιών στην Τέχνη, με αποτέλεσμα η στέρηση αυτή να οδηγήσει σε ρήξη με τον δεσμό της έντεχνης παράδοσης. Ο Χαλεπάς όμως απορρίπτει τον νεοκλασικισμό και τον ρομαντισμό και παραμένει ανοικτός στον ρεαλισμό.
Εν συνεχεία, εξετάζεται η φιλία μεταξύ Χαλεπά και Γεωργίου Κωνσταντινίδη (συγκατοίκων στο Μόναχο την τριετία 1873-1875) και η επίδραση της μυθολογίας στο έργο του Χαλεπά. Επακολουθεί η σκιαγράφηση της μελαγχολίας, των νευρώσεων και των πιέσεων πάνω στον Χαλεπά, η νοσηλεία του στο ψυχιατρείο (1902-1916) και οι απόψεις της σύγχρονης ψυχιατρικής νευρολογίας, που εστιάζει περισσότερο στη νεύρωση παρά στην ψύχωση για την περίπτωση του γλύπτη. Το επόμενο τμήμα της μελέτης ασχολείται με τη μορφή στο έργο του Χαλεπά και τεκμηριώνεται η χρήση στο έργο του φανερών σταθερών αντικειμενικών αξιών, οι οποίες αντίκεινται στην άποψη περί πριμιτιβισμού. Ακολούθως, έχουμε τις σημειώσεις και χρονολογικό πίνακα για την ζωή του Χαλεπά, καθώς και σχεδιαστική ανάλυση δώδεκα επιλεγμένων έργων του (σε φωτογραφίες με σημειώσεις και σχέδια) με φανερή χρήση σταθερών αξιών της γλυπτικής, κάτι που πασιφανώς αντικρούει την επικρατούσα περί πριμιτιβισμού άποψη και τεκμηριώνει τον τρόπο με τον οποίο ο Χαλεπάς μετουσιώνει το παλαιό κλασικό σε μοντέρνο. Τη μελέτη κλείνει σύντομο βιογραφικό σημείωμα της συγγραφέως.
Καταληκτικά το πόνημα της Παπαδοπεράκη συνιστά μια διεξοδική μελέτη, με στέρεα θέση, δομή, οργάνωση, διαύγεια περιεχομένου και αντίστοιχη γλώσσα. Δεν ενσωματώνει τίποτε το περιττό ούτε αναλίσκεται σε διθυραμβολογίες. Ως εκ τούτου, δεν περιορίζει τον λόγο ύπαρξής του στην ανάλυση της γλυπτικής, αλλά υπερβαίνοντας τα όρια αυτά, συστήνεται ως βιβλίο αυτόνομο, ως αυτόφωτη μαρτυρία μιας εποχής και ως επαινετέα ιχνηλάτηση ενός δημιουργικού πνεύματος.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.]
