Στην ταινία Ο Καίσαρας πρέπει να πεθάνει των Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι, οι τρόφιμοι μιας φυλακής ανεβάζουν τον «Ιούλιο Καίσαρα» του Σαίξπηρ, και στα άμαθα πρόσωπα και κορμιά των φυλακισμένων, που οι εκφράσεις και οι κινήσεις τους δεν ορίζονται από τους κανόνες της υποκριτικής, τα ιστορικά πρόσωπα του έργου –ο ίδιος ο Καίσαρας, ο Αντώνιος, ο Κάσσιος, ο Βρούτος– ζωντανεύουν με τρόπο εύθραυστο, με μια τραχιά ανθρωπιά· από «πρόσωπα» βαθαίνουν ως το σημείο να γίνουν χειροπιαστοί άνθρωποι με σάρκα και οστά.
Παρόμοια, στη θέση του μεγάλου ηρωισμού στην Ιλιάδα, των υψηλών αναστημάτων, των πλατιών ηρωικών κινήσεων που η καθεμία συνοψίζει και περικλείνει όλο το πεδίο μάχης, οι χαρακτήρες στο μυθιστόρημα Στο στήθος μέσα χάλκινη καρδιά του Κώστα Κατσουλάρη δείχνουν έναν μικρό ηρωισμό φυλακισμένο σε μια γκρίζα καθημερινότητα. Έναν ηρωισμό της απελπισίας. Ο Αργύρης Σταυριανός, ο τραγικός φιλόλογος στην ιστορία, έχει καταπιεί την Ιλιάδα, το ομηρικό κείμενο κι ό,τι άλλο έχει γραφτεί πάνω σ’ αυτό (από τον Ρίτσο, τον Καβάφη, τον Χειμωνά), και η μάχη μαίνεται όλη εντός του, στην ψυχή του και στα σπλάχνα του, καθώς αναζητεί έναν εξαφανισμένο χαρισματικό μαθητή, τον Βορειοηπειρώτη Νάσο Γκέτσο, σ’ έναν Κολωνό που σπαράσσεται από τις συγκρούσεις ανάμεσα σε νεοναζιστές κι αντιφασίστες.
Και στη Χάλκινη καρδιά οι ομηρικοί χαρακτήρες υπάρχουν επίσης σαν στραβοφορεμένα προσωπεία στα παρατσούκλια που έχει δώσει ο φιλόλογος στα άτομα μιας ομάδας ψυχοθεραπείας όπου εκών άκων συμμετέχει: Εκάβη, Ακάμας, Γοργυθίων, Δόλοψ, Δόλων…
Μα, κι ας υπάρχει σ’ αυτό μια ειρωνεία, τούτος ο απόηχος των ομηρικών ηρώων σε μια αντιηρωική αθηναϊκή καθημερινότητα δεν είναι παρωδία. Ο Αργύρης Σταυριανός, η μάνα του εξαφανισμένου παιδιού η Ανθή, είναι ήρωες με τον τρόπο τους. Στην απελπισμένη περιπλάνηση του φιλολόγου, στην αναζήτησή του, υπάρχει ένας ηρωισμός που, κι ας είναι ανεστραμμένος, δεν είναι αμελητέος παρ’ όλα αυτά. Είναι ο ηρωισμός του κενού, όταν λες πως δεν έχει νόημα να συνεχίσεις άλλο, και μολοντούτο συνεχίζεις.
Μπορεί η Χάλκινη καρδιά να είναι γραμμένη με ολοφάνερη αγάπη για τον Όμηρο κι όλες του τις σύγχρονες παραφυάδες, μα πρωτίστως είναι γραμμένη με αγάπη για τα πρόσωπά της, γι’ αυτούς τους ομηρικούς αντιήρωες της διπλανής πόρτας.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Η φωτογραφία είναι από την ταινία των αδελφών Ταβιάνι Ο Καίσαρας πρέπει να πεθάνει. Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.]
