Ένα σχόλιο πάνω στην συλλογή διηγημάτων Όλα μπορούν να συμβούν με ένα άγγιγμα της Μαρίας Κουγιουμτζή, εκδόσεις Καστανιώτης 2016.
Είναι μαύρο και κοχλάζει. Είναι βάλτος και καταβροχθίζει. Αυτό που κρύβεται κάτω από το περίβλημα. Το θειάφι στο αυγό. Αυτό που αιώνες τώρα προσπαθούμε να εξευμενίσουμε και να εξευγενίσουμε. Το μεγάλο ένοχο μυστικό. Το ζώο μέσα μας. Τι βρίσκεται πίσω από την συμβατική ομορφιά, τον καθωσπρεπισμό, την καλή ανατροφή, τους προσεγμένους λεπτεπίλεπτους τρόπους; Ποιο είναι το στραπατσαρισμένο Εγώ που καιροφυλακτεί να βγει στην επιφάνεια, σαν μία μεγάλη πετρελαιοκηλίδα στο γαλάζιο νερό;
Η Μαρία Κουγιουμτζή, άριστη τεχνίτρια του λόγου, μία από τις πιο σημαντικές πεζογράφους της σύγχρονης Ελληνικής Λογοτεχνίας, είναι ο οδηγός μας στα άδυτα των αδύτων. «Ταξίδι στο κέντρο της γης».
Νεκροί που μοιάζουν ζωντανοί και ζωντανοί μελλούμενοι νεκροί. Βιασμός, εμπόριο οργάνων, φόνος, πόλεμος, παρενδυσία, σκοτάδι, αμαρτία, βία. Ένας έρωτας κινούμενη άμμος που καταπίνει ανθρώπινες ψυχές. Το πρωτόγονο έλος, τα χτισμένα πτώματα στο ντουβάρι. Μία εβραιοπούλα που αφήνει στο μέτωπό μας μια δαχτυλιά. Ένα κακοποιημένο παιδί εγκλωβισμένο στον κύκλο της βίας. Πλάσματα και όντα μουλωχτά, ασπόνδυλα, αμοιβάδες που σέρνονται, βγαλμένα από βιβλία του Ντίκενς και του Πόε, ραχοκοκαλιές γυμνές με σημάδια από το λουρί που τις χτυπάει. Μία γυναίκα με ένα μωρό που ζητιανεύει. Η φιλανθρωπία της αστικής τάξης, που σαπίζει κάτω από την πουδραρισμένη της περούκα. Η φτώχια, η πείνα, άνθρωποι εξαθλιωμένοι- σκελετοί. Σώματα που από ανάγκη πετούν την αξιοπρέπεια τους στα σκυλιά. Φουστάνια που χορεύουν μόνα τους σε μαύρο καθρέφτη.
Ωστόσο μέσα στο ζοφερό και εφιαλτικό αυτό σύμπαν που δημιουργεί η Κουγιουμτζή υπάρχει κάτι ζεστό και παρηγορητικό. Είναι το διαμάντι που υπάρχει ακατέργαστο κάπου βαθιά στα σωθικά και με την λάμψη του ενώνει όλες αυτές τις δυστυχισμένες ψυχές που παραπαίουν. Η καλοσύνη, η τρυφερότητα, η ανθρωπιά. Μέσα στο απόλυτο σκοτάδι, αχνοφέγγει ένα φως.
Η Μαρία Κουγιουμτζή μας εισάγει σε μία άλλη Ηθική, σύμφωνα με την οποία σε μία οποιαδήποτε συμπλοκή, σε ένα Πόλεμο, σε μια πράξη βίας όλοι είναι ηττημένοι. Προασπίζει τα δικαιώματα «των ταπεινών και καταφρονεμένων» αυτού του κόσμου και τους εξυψώνει, δείχνει το ήθος των ανθρώπων που δεν είναι αρπακτικά, που δεν δέχονται να μπουν στο παιχνίδι εξουσίας για να επιβιώσουν, τους ηττημένους συνειδητά Σουρντίνι, τους πρίγκιπες Μίσκιν αυτού του κόσμου.
Η ανθρώπινη ψυχή σύμφωνα με την συγγραφέα είναι μία τυφλή νυχτερίδα. Από την μια χαϊδεύει και από την άλλη σκοτώνει. Τι είναι ο άνθρωπος για την Μαρία Κουγιουμτζή; Ένα δυστυχισμένο, χαμένο πλάσμα, ορφανό και εξόριστο από έναν Kήπο, που προσπαθεί με νύχια και δόντια να γαντζωθεί στην ζωή, έρμαιο των παθών και των αδυναμιών του, άγγελος και δαίμονας μαζί.
Η Μαρία Κουγιουμτζή καταφέρνει και φτάνει βαθιά, πολύ βαθιά μέσα μας. Κινείται σε υποδόρια στρώματα κάτω από τον φλοιό. Εργαλείο της, η γλώσσα. Μία γλώσσα τόσο ελαστική, που διευρύνεται όπως φλέβα και επιτρέπει να κυλάει μέσα της ζωντανό το αίμα. Γλώσσα που γίνεται κορμί που θωπεύει και ερωτοτροπεί. Γλώσσα κόσμος με την οποία κατασκευάζει την ατμόσφαιρα των διηγημάτων και σφίγγει τον κλοιό. Στην πραγματικότητα η Μαρία Κουγιουμτζή αποπλανά τον αναγνώστη. Στην αρχή ψιθυρίζει κάτι παλιό στο αυτί του και τον δελεάζει, γιατί του θυμίζει ξεχασμένες μνήμες, του προτάσσει μήλο και τον παρασέρνει σε έναν αρχέγονο παράδεισο- κόλαση όπου τίποτε δεν είναι άσπρο ή μαύρο, δεν υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στο καλό και στο κακό, στην ζωή και στον θάνατο, στην δικαιοσύνη και την αδικία, υπάρχει απλώς το αιώνιο. Ένας εραστής μπορεί να εξευτελίζει, όμως το κάνει για να μπορεί η γυναίκα να ξαναγυρίσει στον ανάπηρο σύζυγό της, που την χρειάζεται. Τίποτε δεν είναι απλό ή μονοσήμαντο στα διηγήματα της Κουγιουμτζή. Όλα μπορούν να συμβούν με ένα άγγιγμα, όπως λέει ο τίτλος της συλλογής, όταν το άγγιγμα αυτό προχωράει σε ανεξερεύνητες περιοχές. Κανείς αναγνώστης δεν θα μείνει ανέπαφος.
Η δαιδαλώδης ανθρώπινη φύση. Η ενοχή που ύπουλα μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά. Ο φόβος σε όλες τις μορφές ως την πρωταρχική, την θεμελιώδη, εκείνη του αφανισμού της ύπαρξης. Τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα, οκνηρία, αλαζονεία, λαιμαργία, λαγνεία, απληστία, οργή, ζηλοφθονία. Στα διηγήματα της Μαρίας Κουγιουμτζή τα συναντούμε όλα.
Τρυφερά σχεδόν και άγρια σκύβει πάνω από την ανθρώπινη αδυναμία η συγγραφέας και στο εργαστήριο της την ανατέμνει. Στοχάζεται. Φιλοσοφεί. Όχι εν ψυχρώ. Ποτέ εν ψυχρώ. Πάντα εν θερμώ. Εμπλέκεται, ξεσκίζεται, υποφέρει, συμπάσχει με τους περίεργους χαρακτήρες που ψιθυρίζουν και βαδίζουν μονολογώντας μέσα στα διηγήματα της, γιατί στην πραγματικότητα τους αγαπάει. Τους φροντίζει, τους περιθάλπει, τους κατανοεί. Ακόμα και όταν τους ξεγυμνώνει, ακόμα και όταν φαίνεται στιλπνό το ερπετό μέσα τους, η Κουγιουμτζή τους δικαιολογεί.
Ποιοι είναι οι χαρακτήρες που διατρέχουν τα διηγήματα;
Γιαγιάδες που κουβαλούν στην ποδιά τους κόλλυβα, ρόδια, παραμύθια και μύθους, που ξέρουν και αναμιγνύουν βότανα σοφίας και πόνου, μαυροφορεμένες ισορροπούν ανάμεσα σε αναμμένα και σβηστά κανδήλια, ανάμεσα σε δύο κόσμους, άλλες με έντονα δαιμονικά περιγράμματα, άλλες σκιαγραφημένες με μονοκονδηλιά ίσα ίσα να αχνοφαίνονται ντελικάτες, άλλες θεατρίνες με χρυσά βραχιόλια και φουσκωμένα με λακ μαλλιά και ένοχο παρελθόν. Γυναίκες παθιασμένες που σπαν λαιμούς ζώων και δολοφονούν τους εραστές που τις προδίδουν, ερωτικά συμπλέγματα και ιψενικά τρίγωνα, γυναίκες βαμπίρ, γυναίκες αδύναμες παγιδευμένες ανάμεσα στην έλξη και στην απώθηση, κοριτσάκια ήδη σοφά, άντρες σαδιστές, άντρες που εξουσιάζουν, άντρες που υποτάσσονται, αθώες νεαρές κοπέλες που λαχταρούν να διακορευτούν και να εξερευνήσουν την σκοτεινή τους πλευρά, άνθρωποι που ζουν τον έρωτα ως θεατές και παντού το ερωτικό πάθος, γυμνωμένο, βασανιστικό, εκμαυλιστικό, η τρέλα, η ακραία επιθυμία, η άσκηση εξουσίας, η υποταγή. Σκληρότητα και τρυφερότητα συνυπάρχουν στην υπερβολή τους. Άνθρωποι ανάπηροι, άνθρωποι ευνουχισμένοι, σχέσεις μάνας κόρης, σχέσεις ανάμεσα σε αδελφές. Κανιβαλισμός και εξάρτηση.
Και όμως μέσα στο μαύρο υπάρχουν σχισμές. Είναι η αφή, η δύναμη του αγγίγματος. Η έκπληξη που ξεπροβάλλει δώρο, μία ξαφνική πράξη απίστευτης μεγαλοψυχίας που επαναφέρει την αισιοδοξία. Δεν είμαστε μόνο χώμα. Είμαστε και μία καραμέλα που προσφέρει το ένα κατατρεγμένο πλάσμα στο άλλο μέσα στην νύχτα. Είμαστε και το καταφύγιο που προσφέρει ένας πατέρας σε έναν Εβραίο. Ο άγγελος που ανοιγοκλείνει τα φτερά του. Η κοπέλα που χορεύει και απογειώνεται.
Η Μαρία Κουγιουμτζή είναι μεταφράστρια. Μιλάει άπταιστα την γλώσσα της ψυχής και μας την μεταφράζει σε λογοτεχνία.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Φωτογραφία: Luigi Ghirri.]
Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.
