frear

Το ρεύμα του χρόνου (Για τον Alejandro Zambra) – του Χρήστου Βασματζίδη

Alejandro Zambra, Η ιδιωτική ζωή των δέντρων, μετ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 2017.

«Προσηλώσου στο ρεύμα: η γέφυρα προχωράει, εμείς προχωράμε, το νερό είναι ήρεμο, λιμνάζει»

Ένα μικρό μυθιστόρημα μόλις ενενήντα περίπου σελίδων του Χιλιανού συγγραφέα Αλεχάντρο Σάμπρα (Alejandro Zampra), κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ίκαρος σε μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη, με τίτλο Η ιδιωτική ζωή των δέντρων. Ο Σάμπρα είναι ήδη γνωστός στη χώρα μας από τις μεταφράσεις των έργων του, Μπονσάι και Τρόποι να γυρίζεις σπίτι, όλα γραμμένα σε μικρή αφηγηματική φόρμα που προσιδιάζει στα χαρακτηριστικά της νουβέλας.

Το μυθιστόρημα χωρίζεται σε δύο άνισα σε αριθμό σελίδων μέρη. Στο πρώτο, που έχει τον τίτλο «Θερμοκήπιο», ο Σάμπρα ως συγγραφέας-αφηγητής παρουσιάζει την ιστορία του ήρωά του, του Χουλιάν, με αποσπασματικό και τηλεγραφικό ρυθμό. Αυτή η τεχνική της αφήγησης βοηθά στην ενσωμάτωση των αναμνήσεων στο παρόν, σ’ ένα ενιαίο χρονικό συνεχές, που εξυπηρετεί αφενός την οικονομία της διήγησης, αφετέρου δίνει με τη συνδρομή και άλλων στοιχείων μία ποιητικότητα στη ροή του πεζογραφήματος (συνεχόμενη επανάληψη ονομάτων, ελλειπτικές ως προς τα νοήματα παράγραφοι, λεπτοί τόνοι μελοδραματισμού, νουάρ ατμόσφαιρα).

Το δεύτερο μέρος που ολοκληρώνεται σε πέντε μόλις σελίδες και φέρει τον τίτλο «Χειμώνας», είναι ο επίλογος για το μυθιστόρημα αλλά και η αρχή της ιστορίας των ηρώων του βιβλίου, η οποία εξ’ ανάγκης συνεχίζεται μετά την αφηγηματική περιπέτεια του πρώτου μέρους. Στην ουσία είναι το παρόν του βιβλίου, το μοναδικό σημείο ταύτισης του χρόνου της αφήγησης με τον μυθιστορηματικό χρόνο.

Ο Χουλιάν είναι καθηγητής λογοτεχνίας σε τέσσερα πανεπιστήμια. Είναι επίσης συγγραφέας της Κυριακής, δηλαδή γράφει και διορθώνει ένα μυθιστόρημα που άρχισε φιλόδοξα, αλλά έχει καταλήξει από τις συχνές αφαιρέσεις, να είναι ένας «ισχνός σωρός σαράντα επτά σελίδων». Το μυθιστόρημα αναφέρεται στην ιστορία «ενός νεαρού που αφοσιώνεται στη φροντίδα ενός μπονζάι». Ο Χουλιάν μετά από μία αποτυχημένη σχέση, παντρεύεται τη Βερόνικα, η οποία ήδη έχει ένα παιδί από τον πρώτο της και σύντομο γάμο, την Ντανιέλα. Σ’ αυτή την οικογένεια ο Χουλιάν έχει αναλάβει τον ρόλο του αφηγητή ιστοριών φτιαγμένων από τον ίδιο, που έχουν τον γενικό τίτλο «η ιδιωτική ζωή των δένδρων», προκειμένου να νανουρίσει την μικρή Ντανιέλα. Κάποιο βράδυ η Βερόνικα αργεί να επιστρέψει από το μάθημα της ζωγραφικής. Ως το τέλος του βιβλίου δεν έχει επιστρέψει και ο Χουλιάν αφηγείται στη μικρή Ντανιέλα μία ακόμη από τις ιστορίες των δέντρων. Η υπόκωφη αγωνία μπροστά στην επερχόμενη και οριστική απώλεια είναι η αιτία της αφήγησης. Ο Χουλιάν σκέφτεται ότι στα μυθιστορήματα όταν κάποιος δεν γυρίζει σπίτι του κάτι κακό θα έχει συμβεί. Πιθανολογεί λοιπόν τα συμβάντα που καθυστερούν την άφιξη της Βερόνικας στο σπίτι. Οι εικόνες από το μέλλον συμπλέκονται με τις αναμνήσεις από το παρελθόν, οι οποίες είναι συγκεκριμένες και πικρές. Η οικογένεια ως τρόπος καταγωγής στο δεδομένο βιωματικό παρόν του Χουλιάν καταργείται («δεν του ήταν εύκολο να κατασκευάσει αυτή την οικογένεια»), όπως καταργείται και η αξία της ανάμνησης γιατί «η ζωή είναι ένα πελώριο άλμπουμ όπου φυλάς ένα παρελθόν στιγμιαίο, με χρώματα εκκωφαντικά και παγιωμένα». Τα δωμάτια του σπιτιού, οι οδοί που διέμενε ο Χουλιάν, τα πρόσωπα της οικογένειάς του που παίζουν Monopoly κάθε βράδυ, δεν είναι παρά χρώματα ή καλύτερα αποχρώσεις αναμνήσεων. Τι μένει λοιπόν στην πραγματικότητα;

Το παρόν της αφήγησης έχει χωνέψει κάθε παρελθόν, και αυτό με τη σειρά του γίνεται αντικείμενο διήγησης στο μελλοντικό μυθιστόρημα, που ο Χουλιάν προσδοκά να διαβαστεί από την Ντανιέλα, πλάθοντας την ιστορία της. Μία εκδοχή της λειτουργίας της τέχνης. Να εγκιβωτίσει τον χρόνο που η εξακολουθητική και αέναη ροή του δεν αφήνει τίποτα θεμελιωδώς σταθερό. Έτσι όμως απευθύνεται εξ’ ανάγκης στο μέλλον, άρα κατά κάποιον τρόπο το διαβλέπει, ακόμη και αν, όπως ισχυρίζεται ο ίδιος, δεν έχει το χάρισμα της προφητείας.

Αλεχάντρο Σάμπρα

Ο Σάμπρα στο μικρό του μυθιστόρημα καταθέτει απογυμνωμένη την εμπειρία της γραφής. Η έρευνα για την επισκόπηση του υλικού, η διαδικασία της αφαίρεσης, ο χρόνος που αφιερώνεται στη γραφή, οι ήρωες που λειτουργούν ως σύμβολα («μπορεί να μην έλεγε ενός «νεαρού», μπορεί να περιοριζόταν στη διευκρίνιση ότι ο κεντρικός ήρωας δεν είναι ακριβώς παιδί, μα ούτε ώριμος ή γέρος»), η έμπνευση που είναι αποκύημα και της πιο ασήμαντης στους πολλούς παρατήρησης («μόνο αφού παρακολουθούσε την ανάπτυξη του μπονζάι του, μόνο τότε ο Χουλιάν καθόταν να γράψει») και τέλος τα αναπόφευκτα διλήμματα για τις ιστορίες που φεύγουν άγραφες και την εμμονή του συγγραφέα στο δικό του «θέμα», είναι τα ανακοινώσιμα στοιχεία στη μικρή αυτή φόρμα.

«Το μέλλον ανήκει στις φωνές off», λέει κάπου ο Χουλιάν. Ο χρόνος στο μικρό αφήγημα του Αλεχάντρο Σάμπρα είναι μία συνέχεια, που προσπαθεί ο ήρωάς του να την αποδώσει είτε με χρώματα είτε με πρόσωπα. Προσπαθεί να τον αιχμαλωτίσει με σύμβολα (π.χ. οι Ολυμπιακοί αγώνες του 1984), ή να τον κλείσει σε δωμάτια που το παρελθόν και το μέλλον συνυπάρχουν στο ήρεμο λευκό της ρουτίνας. Άλλοτε πάλι τον αναζητά σε ρολόγια που δεν έχει δώσει ποτέ κανείς σημασία. Ακόμη και οι απώλειες, όπως και οι καταγωγές, τείνουν να μην έχουν καμία σημασία. Η Ντανιέλα θα φτάσει τριάντα ετών και θα διαβάζει ένα μυθιστόρημα φτιαγμένο από την ύλη του χρόνου που σημαδεύτηκε από μία απώλεια. Αυτή είναι η δική της ύλη. Και η ιστορία, όπως και ο χρόνος, θα συνεχίζεται ακόμη και μετά το κλείσιμο του βιβλίου.

Ο Σάμπρα φτιάχνει ένα μικρό κομψοτέχνημα χρησιμοποιώντας στοιχεία του μαγικού ρεαλισμού στα ενδιάμεσα της στοχαστικής αφήγησης. Η μετάφραση ανήκει στον πολύπειρο Αχιλλέα Κυριακίδη. Και αν μερικές φορές φαίνεται ότι η ανάγνωση δυσκολεύει, ή ότι κάτι μένει ανολοκλήρωτο, δημιουργώντας κάποια ρήγματα στην μυθιστορηματική ροή, οφείλεται στην ιδιόμορφη τεχνική του συγγραφέα με τις συνεχείς εναλλαγές θεμάτων και τις κοφτές και αποσπασματικές παραγράφους. Είναι μία αναγκαιότητα προκειμένου να διαμορφωθεί, προφανώς, το κατάλληλο λογοτεχνικό τοπίο για να αποδοθεί μέσω της μορφής η σημασία του χρόνου, όπως την εννοεί ο συγγραφέας.

[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ.]

Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.

Σε λίγο καιρό κοντά σας με νέο ηλεκτρονικό τεύχος στο mag.frear.gr

Mag.frear.gr – Τα ηλεκτρονικά μας τεύχη