Σωτήρης Παστάκας, Αλτσχάιμερ αρχόμενο, εκδ. Μελάνι, Αθήνα 2017
Το Αλτσχάιμερ αρχόμενο αποτελεί την 15η ποιητική συλλογή του Σωτήρη Παστάκα. Έχουν εκδοθεί επίσης, ένας θεατρικός μονόλογος, ένα βιβλίο με δοκίμια, ένα με διηγήματα καθώς και μεταφράσεις Ιταλών ποιητών.
Το ύφος της γραφής και σε αυτό το βιβλίο δεν διαφέρει από εκείνο που διατρέχει την εργογραφία του συγγραφέα. Χαρακτηρίζεται από έντονη αφηγηματικότητα, αυτοβιογραφικά στοιχεία και ρινίσματα ειρωνείας, τα οποία προσδίδουν την αναγκαία οξύτητα ώστε ο αναγνώστης να ανακαθίσει αρκετές φορές στο κάθισμά του και να μην αφεθεί σε πιθανές ωραιοποιήσεις και προσδοκίες λυρισμού. Πρόκειται για λόγο καθημερινό, αντιποιητικό και γι’ αυτό ελεύθερο, δίχως στεγανά και μέριμνα για καλλωπισμούς. Είναι λόγος που προέρχεται κατευθείαν από το βίωμα, με τις ραφές της τεχνικής τόσο καλά χωνεμένες, που δίνουν στη ροή συνέχεια και ευχέρεια στην πρόσληψη. Έτσι επιτρέπεται στον αναγνώστη να μπει απρόσκοπτα στον πυρήνα των λέξεων και εκεί να βρει στοιχεία ταύτισης. Η ποίηση του Παστάκα διακατέχεται από αφηγηματικό ρεαλισμό και κανείς μπορεί να διακρίνει συγγενικά στοιχεία με τα έργα του Γκίνσμπερκ, του Σάντρο Πέννα και άλλων. Προκαλεί οικειότητα και έτσι απλά αλλά καθόλου απλοϊκά, δίνει την ευκαιρία να εξομολογηθούν πόθοι, πάθη, ανησυχίες, φόβοι.
Θα μπορούσε να δει κανείς στο σύνολο του έργου του Παστάκα έναν σύγχρονο κυνικό φιλόσοφο. Έναν σημερινό Διογένη ή έναν τωρινό Αντισθένη μαθητή του Σωκράτη. Έναν μελετητή του ανθρώπου, ο οποίος παρατηρεί και αμφισβητεί τις κοινωνικές συμβάσεις και τον τρόπο που το κοινά αποδεκτό ορίζει και δομεί συμπεριφορές. Στην συγκεκριμένη συλλογή όμως του ποιητή, η οποία γράφτηκε σε διάστημα τεσσάρων ετών και κατά την επιστροφή του ποιητή στην γενέθλια πόλη του, την Λάρισα, ο φιλόσοφος δείχνει συμφιλιωμένος με τις ανησυχίες του και όσα τον έβγαζαν, στα χρόνια της ζωής του, στα μονοπάτια της αναζήτησης. Είναι ένας φιλόσοφος, ο οποίος κάθεται πια στον «χρυσό θρόνο των εξήντα χρόνων του», συμφιλιωμένος με την καθημερινότητα και «το ατελές του βίου». Είναι ο άνθρωπος που βρήκε την ισορροπία του μέσα στην αποδοχή του εαυτού και μπορεί να δηλώνει ευτυχισμένος, παραδεχόμενος ακόμα και την κακία ή τις άκομψες κινήσεις του, όπως το να σκαλίζει τη μύτη του ειρηνικά στο επέκεινα και να λερώνει το τραπεζομάντιλο με κόκκινο κρασί. Πράξεις ρουτίνας που νοηματοδοτούν τον βίο από εδώ και πέρα και επιτρέπουν την ομολογία πως «γίνονται όλο και ελαφρύτεροι οι άντρες με τα χρόνια».
Αυτό που μένει ως γενική εντύπωση από το Αλτσχάιμερ αρχόμενο είναι μια διαρκής προσπάθεια εξάσκησης. Ο ασθενής έχει πάρει τη διάγνωση και προσπαθεί με σταυρόλεξα και παιχνίδια μνήμης να εμποδίσει την εκφυλιστική πορεία της νόσου. Γνωρίζει πως σταδιακά θα πάψει να θυμάται και έτσι ανακαλεί, όσο ακόμα είναι σε θέση, τη ζωή του και αναπόφευκτα κάνει απογραφή, βγάζοντας συμπεράσματα και κλείνοντας λογαριασμούς. «Όχι, δεν αμάρτησα αρκετά, το παραδέχομαι». Κάθεται στην βεράντα του και παρατηρεί. «Πένθος φυλλοβόλο πλήττει τον κήπο μου (…) Γυρίζουν οι σελίδες από ένα ξεχασμένο βιβλίο στο τραπεζάκι.»
Η πάθηση όμως δεν έχει προχωρήσει αρκετά. Ο ασθενής δεν έχει απωλέσει ακόμα δομικά στοιχεία της προσωπικότητάς του. Παραμένει πιστός στην αντρική του φύση και ομολογεί «Ανεξάντλητες όλες οι πιθανές χρήσεις μιας όμορφης από έναν άντρα». Απόλυτα εξαρτημένος από τη γυναικεία φύση και γι’ αυτό γνώστης της υποψίας ενός γκρεμού που τρέχει δίπλα της ακόμη κι όταν εκείνη λιάζεται. Παρ’ ολ’ αυτά ομολογεί. «Δεν μπορώ να στρίψω το κεφάλι μου: την παρουσία μιας όμορφης την αντιλαμβάνομαι σαν οξύ ρευματικό πόνο στους ώμους, στον αυχένα. Αναγνωρίζω τον βόμβο ενός αυτοκινήτου που σταματάει με αναμμένη μηχανή. Φέρνει πάντα τον νέο της εραστή να με παρατηρήσει στον κήπο, την ώρα που συνήθως βασιλεύω.»
Λόγος κυνικός, ο οποίος βοηθάει στο να βλέπει κανείς τα πράγματα όπως είναι και όχι όπως θα όφειλαν ή έστω θα επιθυμούσε να είναι. Ένας τρόπος προφύλαξης από τις καθημερινές ματαιώσεις και τις απογοητεύσεις. Μια μέθοδος να αντέξει ο ασθενής την αναπότρεπτη πορεία προς την λήθη, την οριστική απώλεια του εαυτού, την ανικανότητα αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον.
Μέσα από τις μικρές, μεστές και συμπυκνωμένες ενότητες του βιβλίου, εφτά στον αριθμό όσα άλλωστε είναι και τα στάδια της εξάπλωσης της νόσου Αλτσχάιμερ, ο Παστάκας μας δίνει με τον πιο άμεσο τρόπο την δυνατότητα να συμφιλιωθούμε λίγο περισσότερο με την έννοια της φθοράς, η οποία σταδιακά εκτείνεται μέχρι την θνητή φύση του ανθρώπου.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Σχέδιο: Ethan Murrow.]
Δείτε τα περιεχόμενα του έντυπου τεύχους μας εδώ.
