«Μεθύστε με τ’ αθάνατο κρασί του Εικοσιένα» ευχόταν στα νέα παιδιά ο γέροντας Παλαμάς, ο εθνικός μας ποιητής, την 1η Νοεμβρίου 1940. Ο Παλαμάς, που η κηδεία του θα γινόταν αργότερα η πρώτη αντιγερμανική διαδήλωση στην κατεχόμενη Αθήνα, ο Παλαμάς που θα τον αποχαιρετούσε ο Σικελιανός με τους συγκλονιστικούς στίχους «Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα», χρησιμοποιούσε μιαν άλλη επέτειο, αυτήν της 25ης Μαρτίου του 1821, για να δείξει κατ’ αναλογίαν την κρισιμότητα εκείνων των ημερών και ποια θα ήταν η μυθική σημασία τους για τις κατοπινές γενιές. Μεταξύ άλλων, δηλαδή, και για εμάς που τιμούμε σήμερα εκείνη την ηρωική εποχή.
Η κυκλική επαναληπτικότητα των εθνικών επετείων διακόπτει τον ακατάσχετο χρόνο της ατομικής μας ζωής και τη νοηματοδοτεί ξεχωριστά, προσδίδοντάς της ένα περιεχόμενο πνευματικό κι επιβάλλοντας ένα καθήκον ηθικό. Το πνευματικό περιεχόμενο αναφέρεται στην πύκνωση της συνειδητότητάς μας με την ανάμνηση σημαντικών πράξεων του παρελθόντος, το ηθικό αίτημα μάς προσφέρει ένα χρέος απέναντι στους προγόνους μας που ηρωικά αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν για τη δική μας ελευθερία.
Είμαστε, λοιπόν, τυχεροί και μαζί ευλογημένοι που έχουμε την 28η Οκτωβρίου μέσα στην Ιστορία μας. Είμαστε τυχεροί που όλοι μαζί είπαμε κάποια στιγμή μες στην ιστορική μας διαδρομή το μεγάλο ΟΧΙ στον ευτελισμό των αξιών μας. Ας μη θεωρηθεί ότι ο κυβερνήτης της χώρας και οι άνθρωποι πίσω απ’ αυτό το ΟΧΙ ήταν πολύ διαφορετικοί από εμάς: αρκεί να διαβάσει κανείς στις Μέρες του Σεφέρη πώς από τη μια στιγμή στην άλλη ένας λαός παντελώς αδιάφορος για τα κοινά απέκτησε εκείνο το κρύο πρωινό που οι σειρήνες χτυπούσαν δαιμονισμένα πνεύμα ηρωικό, θέρμη αδελφοσύνης, έξαρση πειθαρχίας, κλήση για θυσία και ξεχύθηκε με πληγωμένο το αίσθημα του δικαίου να υπερασπιστεί τα όσια και τα ιερά του στα χιονισμένα βουνά της Πίνδου. Κι είναι εκείνη ακριβώς η άσβηστη φλόγα κι ο ομόθυμος ενθουσιασμός της 28ης Οκτωβρίου που έκανε τον υπόδουλο στη συνέχεια λαό να μην πει ποτέ με σκυφτό το κεφάλι «ηττηθήκαμε», αλλά να λέει πάντοτε «νικήσαμε» και γι’ αυτό να συνεχίζει την αντίσταση στον τριπλό κατακτητή μέχρι και την απελευθέρωση. Γι’ αυτή τη φλόγα και για το αίσθημα ομοψυχίας που γέννησε γιορτάζουμε κι εμείς, μόνοι απ’ όλα τα ευρωπαϊκά κράτη, την έναρξη του πολέμου και όχι τη λήξη του.
Είμαστε τυχεροί που μπορούμε ν’ ανατρέχουμε σε μαρτυρίες εκείνης της εποχής και να διαβάζουμε λ.χ. τη συγκινητική ομιλία του Κωνσταντίνου Τσάτσου στην πρώτη επέτειο του ΟΧΙ, τον Οκτώβριο του 1941, σ’ ένα κατάμεστο αμφιθέατρο της Νομικής Σχολής. Είμαστε τυχεροί που έχουμε τη Ρωμιοσύνη του Ρίτσου, το Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας και το Άξιον εστί του Ελύτη, την Ώρα πολέμου και την Έξοδο του Βενέζη και τόσα άλλα ιερά κείμενα-κειμήλια που μας βοηθούν να καταλάβουμε τι θα πει η τόσο δυσφημισμένη σήμερα έννοια «πατρίδα»: θα πει μνήμη και ευλάβεια, θα πει αλληλεγγύη γενεών, ήθος του τόπου κι αυτό το ρίγος μέχρι δακρύων που νιώθουμε όταν υψώνεται η σημαία κι ακούγεται ο εθνικός μας ύμνος. Θα πει βίωμα μακριά από μισαλλοδοξίες κι εχθροπάθειες, πέρα από αποκλεισμούς, κλειστά αισθήματα αυτάρκειας κι αυτοδοξαστικές μεγαλοστομίες.
Διοργανώνονται συχνά τα τελευταία χρόνια εκδηλώσεις και σχολικές γιορτές για την 28η Οκτωβρίου κι είναι επικεντρωμένες σε μιαν αδιάφορη για τα ιστορικά γεγονότα αντιπολεμική και αντιφασιστική ρητορική. Ασφαλώς, το τραγικό δίδαγμα απ’ το μεγάλο σφαγείο που υπήρξε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είναι, πράγματι, ότι τα σφάλματα του παρελθόντος, τον φασισμό και τον πόλεμο, δεν πρέπει να τα επαναλάβουμε. Παράλληλα, όμως, θα πρέπει να θυμόμαστε και να διδασκόμαστε απ’ το παράδειγμα των ηρώων εκείνου του έπους ότι ναι, αν χρειαστεί, τη λεβέντικη στάση τους, το ηρωικό ΟΧΙ τους θα τα επαναλάβουμε κι εμείς σήμερα. Γιατί όλη η σύγχρονη ιστορία του ελληνικού έθνους δεν είναι παρά ένας συνεχής, και συχνά ενάντια σε κάθε λογική, υπέρ ελευθερίας αγώνας. Και την ελευθερία αυτή οφείλουμε, μ’ ευγνωμοσύνη σ’ εκείνους, να την υπηρετούμε εφ’ όρου ζωής.
