Αν και η χρονιά απεδείχθη δύσκολη όσον αφορά την παραγωγή και την επιβίωση εκδοτικών εγχειρημάτων και βιβλίων, εντούτοις έδωσε μερικά άκρως ενδιαφέροντα δείγματα λογοτεχνικής και όχι μόνο διεργασίας. Τόσο η μεταφρασμένη όσο και η εγχώρια πεζογραφία απέδειξε πως όχι μόνο αντέχει, αλλά μπορεί να αναγεννηθεί προς το καλύτερο. Παραθέτω μερικά αξισημείωτα αναγνώσματα που διάβασα. Εκκίνησης υλικό και για το νέο έτος.
Θοδωρής Ρακόπουλος, Νυχτερίδα στη τσέπη (Νεφέλη).
Γριφώδεις μικροϊστορίες, που αφήνονται στις σκοτεινές δίνες της μητρόπολης. Φέρουν την τραγική διαλυτότητα όσων έχουν ειπωθεί με τρόπο λοξό. Ο συγγραφέας υγροποιεί τις στέρεες μάζες και το αντίθετο. Ερωτηματικά επείγοντα πλανώνται ακατάπαυστα, ήχοι μακροσκελείς σαν ουρλιαχτά, κομμάτια δέρματος προσπαθούν να συνυπάρξουν σε ένα σώμα. Η ρημαγμένη συνείδηση, δονείται και φέρνει αποτελέσματα.
Μισέλ Ουελμπέκ, Υποταγή (μτφρ. Λίνα Σιπητάνου, Εστία).
Σπανίως ένας συγγραφέας που θέτει συχνά-πυκνά την αυτοπαρωδία ως μέτρο, να φτάνει σε τέτοια υψηλά επίπεδα κοινωνικής αλλά και οντολογικής αιχμής. Ευρώπη αιχμάλωτη των αντιθέσεων και των κατακρημνίσεων της. Πεδίο σπαρασσόμενων εκδοχών, πολιτισμικών ενδείξεων. Οι οποίες μόνο ευοίωνες δεν είναι. Οι ολοκληρωτισμοί έχουν ρίζωμα στο φαντασιακό των λαών. Οι αλήθειες πληγώνουν και μένουν στα αζήτητα. Ο άνθρωπος θα διανύσει τα τελευταία μέτρα της πνευματικής του επανεκκίνησης, μέσα από τον φανατισμό; Φευ.
Ηλίας Παπαμόσχος, Η αλεπού της σκάλας (Κίχλη).
Ποιητικά σκιρτήματα μιας ζήσης που χαροπαλεύει. Η φύση και ο άνθρωπος σε μια γνωσιακή αναμέτρηση. Ο συγγραφέας μετέρχεται τον διηγηματικό λόγο με στιλπνότητα και αφαίρεση, για να μετοικήσει στην αυλή των θαυμάτων, που προκαλούνται από τη μετακίνηση των τεκτονικών πλακών της συγγραφικής ιδιοσυγκρασίας. Οι πρωταρχικοί δεσμοί με τον λόγο και την τοπιογραφία των ψυχών, κάνουν αυτό το μικρό σε όγκο βιβλίο, αλλά με ξεχωριστό ειδικό βάρος να βράζει από την μέθεξη των ανταριασμένων απολήξεων της πολυσημειακής περιόδου μας.
Τζέημς Έλλρόι, Τα σκοτάδια μου (μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης, Άγρα).
Η αυτοβιογράφηση του σημαδιακού αστυνομικού συγγραφέα, όχι μόνο τσακίζει κόκαλα, αλλά φτάνει και στο επίπεδο ενός Σελίν. Το ανάθρεμα στο έγκλημα και πως έφτασε να γράφει γι αυτό. Μια κάθαρση που δεν είδε ποτέ το φως της μέρας. Βουτηγμένος από μικρός στον μέλανα ζωμό της ορφάνιας. Με το στοίχειωμα της δολοφονημένης μητέρας του, μαθαίνει να μην ετεροκαθορίζεται. Να γράφει την αλήθεια του με όποιο κόστος. Κατά της συντηρητικής Αμερικής και των προοδευτικών που κατέχουν την απόλυτη αλήθεια. Η συμπόνια του, σκουπίζει την πύλη του Άδη.
Δημήτρης Νόλλας, Μάρμαρα στη μέση (Ίκαρος).
Όχι απλά λόγω ονόματος. Εξάλλου από μόνο του δεν λέει τίποτα. Αλλά εδώ ο Νόλλας έρχεται να περιγράψει με τον δικό του του συμβολιστικό τρόπο, τις παρενδυσίες και τους ανεμόμυλους, τις διαψεύσεις και τις μεγάλες ελπιδοφόρες χίμαιρες των τελών του εικοστού αιώνα. Ένα ταξίδι στην μετά-Γερμανία, το χάσμα μεταξύ δύο αδελφών και η ενδελεχής παρατήρηση-εξιστόρηση ενός πίνακα, που αναπαριστά την σκοτεινή Ιστορία της Ευρώπης δίνει την αίσθηση πως η λογοτεχνία δεν έχει ξεχάσει πώς να μυθιστορεί το κόσμο.
Τζορτζ Στάινερ, Τολστόι ή Ντοστογιέφσκι (μτφρ. Κώστας Σπαθαράκης, Αντίποδες).
Μια απολαυστική πραγματεία, από έναν ρηξικέλευθο διανοητή. Το περιμέναμε πώς και πώς. Μελέτη μέχρις εσχάτων, δύο εντελώς διαφορετικών αντιλήψεων. Ιδεολογικών, κοσμοαντίληψης, αισθητικής προσέγγισης, ιστορικής, λογοτεχνικής περατότητας. Δεν νοείται ουδετερότητα εδώ. Οι γκρίζες ζώνες είναι απαγορευμένες. Παίρνεις μέρος όπως και να ’χει. Η επική διάσταση της μακροϊστορίας του Τολστόι, σε αντιπαράθεση με τη δραματικότητα της ανθρώπινης υπόστασης του Ντοστογιέφσκι, δίνουν τον τόνο της πνευματικής αναμέτρησης, κάτω από την πραγματολογική μελέτη του Στάινερ.
Μαρία Στεφανοπούλου, Άθος, ο δασονόμος (Το Ροδακιό).
Από τις κυκλοφορίες που δεν σ΄αφήνουν να κλείσεις μάτι. Βαθιά κρυμμένος στο δάσος της Ελατοράχης και του Χελμού, ο Άθος είναι ένας επιζήσαντας της μαζικής εκτέλεσης των Καλαβρύτων. Ένοχος ότι ζει. Αποδέχεται σκληρά τα σκότη της ανθρώπινης φύσης. Μα και η άλλη πλευρά των απελευθερωτών, δεν φείδεται εκτελεστικών αποφάσεων. Οι διαφορές βρίσκονται στα ελατήρια κάθε φορά. Και η κάθε φορά, είναι μια καινούργια αρχή. Η συγγραφέας με λιτές κινήσεις αφηγηματικού κάλλους, φωτίζει τις αδήλωτες πτυχές των ιδεοληψιών μας.
Τόμας Μπέρνχαρντ, Πρόζα (μτφρ. Βασίλης Τσαλής, Κριτική).
Μαθήματα ισορροπίας με σοβαρό κίνδυνο ανατροπής, μέσα από τον παραβολικό φακό του μέγα Μπέρνχαρντ. Ένα ελλειπτικό οδοιπορικό πάνω στους άξονες που εξεγείρουν το θυμικό, τα ένστικτα και τανύζουν τη σκέψη πέρα από τον καθολικό κανόνα. Στο εν λόγω τομίδιο ο διανοητής εισέρχεται στο μεγαλύτερο μέρος του φάσματος που απασχολεί την ανθρώπινη ιδιότητα: απουσία, επιμονή, θάνατος, ασθένεια, αμφισβήτηση, αγωνία κ.ά. Η τραγικότητα των αντιηρώων της καθημερινής πλάνης, η ειρωνεία, έρχονται μέσα από αυτά τα διηγήματα να αγναντέψουν τη σαρκοβόρα εποχή μας.
Έρση Σωτηροπούλου, Τι μένει από τη νύχτα (Πατάκης).
H λογοτεχνική διαδικασία μέσα από το μοναδικό ταξίδι του Καβάφη στο Παρίσι. Κατά τη διάρκεια της διπλής κατάρρευσης της Ελλάδας το 1897 (ήττα στο πολεμικό μέτωπο και οικονομικό κραχ ακολούθως). Οι αισθητηριακές καταβολές του Αλεξανδρινού και η αντίστιξή τους αναλογικά με το σήμερα. Το βλέμμα της συγγραφέως διαπερνά τις βιογραφικές «αποκαλύψεις» ερχόμενο να ανιχνεύσει, εάν τα καταφέρει, τις υπερβάσεις του υποκειμένου της τέχνης. Πώς προσεγγίζεται το άφατο της δημιουργικής κατάρας.
Μπρις Ντ’ Τζ. Πάνκεϊκ, Τριλοβίτες (μτφρ. Γιάννης Παλαβός, Μεταίχμιο).
Ο χαμένος κληρονόμος του Φώκνερ. Αυτοκτόνησε πριν καν δει το έργο του να εκδίδεται κανονικά. Συγκεντρωμένα τα σπαράγματα των κειμένων του, βρίσκονται εδώ σε μια διάσταση έκπτωτου μεγαλείου. Προσοχή, δεν αναφερόμαστε στο «καταραμένο» προφίλ κάποιου τυχάρπαστου. Εδώ αντιμετωπίζουμε την ζέουσα λαβή των παθών μιας αναβράζουσας ψυχής. Οι κεκαυμένοι απόκληροι της αμερικάνικης ονειροφαντασίας, είναι παρόντες. Μια μικρή Βίβλος όσων πέρασαν στην ανυπαρξία. Γραφή που σε πιάνει από τον λαιμό και δεν σε αφήνει παρά μόνο όταν τελειώσεις το βιβλίο.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Φωτογραφία: Harry Gruyaert.]
