Μιά γνωστή μου με ρώτησε κάποτε τι ώρα περίπου θα μεταλάβει ο ιερέας στον… Εσπερινό του πανηγυριού μας, για να φέρει το κοριτσάκι της. Γιατί «πού να το ξυπνήσει το πρωί και να το τρέχει»…
Δεν είναι αμόρφωτη. Πανεπιστημιακός είναι. Αν ήταν αμόρφωτη, θα ήξερε. Δυο χιλιάδες χρόνια, οι αμόρφωτοι τα λατρευτικά έθιμα τα γνώριζαν άριστα και τα παρέδιδαν στους επόμενους. Στο δογματικό σκέλος δεν τα πήγαιναν και τόσο καλά, αλλά γι’ αυτό υπάρχει η πίστη. Ήταν ο φεουδάρχης τους προτεστάντης; Πίστευαν στον Λούθηρο καί στο δόγμα του. Αποκήρυσσε ο αυτοκράτορας τις εικόνες; Τις κατέστρεφαν κι αυτοί. Συλλάμβαναν οι ιεροεξεταστές έναν επιστήμονα; «Στην πυρά ο αντίχριστος!» φώναζαν κι αυτοί. Ο Άρειος ή ο Νεστόριος είχαν ρεύμα στην επαρχία τους; «Σιγά να μην είναι Θεάνθρωπος ο Χριστός»…
Στον 20ό αιώνα η Ευρώπη –και η Δύση ενγένει– παρά-μορφώθηκε (η αμφισημία σκόπιμη). Μελέτησε δυο πράγματα, ακκίζεται πως τα έμαθε όλα και ιδού οι αποστάσεις από τά δόγματα αλλά καί από τον ίδιο τον Λόγο του Ευαγγελίου. Ιδού η –συνήθως επιτηδευμένη– δυσπιστία, ώστε να μας θεωρούν σκεπτικιστές, προβληματιζόμενους, ανήσυχα πνεύματα, μοντέρνους τέλος πάντων. Ιδού και η διακηρυγμένη απιστία, ώστε να δεχόμαστε τα εύσημα του «ελεύθερου ανθρώπου», του «δημοκράτη», του «προοδευτικού».
Το ότι και ο ναζισμός και ο σταλινισμός αγωνίστηκαν συστηματικά και πάση δυνάμει να ξεριζώσουν στην εποχή της κυριαρχίας τους το πνεύμα του Χριστιανισμού δε φαίνεται να ενοχλεί και πολύ αυτούς που «τεκμαίρουν» τη δημοκρατικότητά τους με την αθεΐα. Οι σκληροπυρηνικοί του ναζισμού, όπως ο Χίμλερ και ο ιδρυτής της «εταιρείας Θούλη» Σεμπότεντορφ, καλλιεργούσαν μια αρία, νεοπαγανιστική θρησκεία με σύνθημα «δε θέλουμε άλλο Θεό παρά μόνο τη Γερμανία», με συνέπεια τα Χριστούγεννα του 1939 να τα γιορτάσουν με τον Ήλιο και τη Φύση στη θέση του Χριστού! Ανάλογη είναι η στάση των τότε κομμουνιστικών καθεστώτων: στη Λιθουανία αντικατέστησαν τα Χριστούγεννα με το «χειμερινό φεστιβάλ», στην Ουγγαρία με τη «γιορτή του πεύκου», ενώ παντού ξεπροβάλλει ο «Ερυθρός Αστήρ» στη θέση του άστρου της Βηθλεέμ! Η κόρη του Στάλιν, η Σβετλάνα, έγραφε: «Ο Λένιν aποτελούσε το είδωλό μας. Ο Μάρξ και ο Ένγκελς ήταν οι aπόστολοί μας και κάθε λέξη τους aποτελούσε aλήθεια του ευαγγελίου. Κάθε λέξη του πατέρα μου, προφορική ή γραπτή, γινόταν δεκτή σαν μια aποκάλυψη εκ των Άνω»…
Βέβαια, όλα αυτά ανήκουν στο παρελθόν. Το τέλος του 20ού και η έλευση του 21ου αιώνα συνέβησαν χωρίς ολοκληρωτισμούς στην Ευρώπη. Άρα η χριστιανική παράδοση μπορεί ανεμπόδιστα νά αναθερμανθεί και να θριαμβεύσει. Τώρα, ωστόσο, κατακλύζεται η Δύση από τήν πλημμυρίδα του… Υδροχόου. Χωρίς αρένες και κατακόμβες, χωρίς κρεματόρια και γκουλάγκ, η εξάπλωση της «Νέας Εποχής» συντελείται «ανώδυνα, ανεπαίσχυντα, ειρηνικά» τα τελευταία χρόνια· με άλλα λόγια, μελωδικά, λογοτεχνικά, μέσω προϊόντων, μέσω ακτιβισμού, μέσω κομματικών συνθημάτων.
Τι ευφυέστερο από το να μας έχει μετατρέψει το μάρκετινκ κάθε λογής σε μάζες μοναχικών ατόμων (τηλεθεατών, χρηστών του διαδικτύου, καταναλωτών, ψηφοφόρων και –γιατί όχι;– «πιστών»), ενώ θα οφείλαμε να νιώθουμε και να λειτουργούμε ως κοινότητες προσώπων; Και τι γοητευτικότερο αλλά και ανακουφιστικότερο από το να μας προσφέρει η New Age, εκεί στην ατομικότητα και στη μοναξιά που μας πετυχαίνει, τις «συνταγές» του πανθεϊσμού, της ματιάς προς τα μέσα μας, της πίστης δηλαδή ότι εκεί θα συναντήσουμε τον Θεό, ότι εμείς είμαστε θεοί!
Τι χρείαν έχει πλέον «εκκλησίας» ο Ευρωπαίος; Τι χρείαν «ευαγγελίου», όταν τόσοι άλλοι τον «νοιάζονται», τον «περιποιούνται», «προλαβαίνουν τις επιθυμίες του», αφού «γνωρίζουν καλύτερα από αυτόν τις ανάγκες του»; Ο κήρυκας της ιδέας ότι «αν θέλεις κάτι πάρα πολύ, το Σύμπαν θα συνωμοτήσει για να στο δώσει», ο συγγραφέας Πάουλο Κοέλιο, δηλώνει βέβαια ότι πιστεύει στον Ιησού Χριστό και ότι η πεζοπορία των εκατοντάδων χιλιομέτρων για το προσκύνημα στο σκήνωμα του Αγίου Ιακώβου στο Σαντιάγο ντε Κομποστέλα της Ισπανίας του άλλαξε τη ζωή. Αλλά, ταυτόχρονα, δηλώνει πιστός στον «προσωπικό του μύθο» και κάπως έτσι κωδικοποιείται το μήνυμα της «Νέας Εποχής».
Τους οιωνούς, αυτού του ρεύματος είχε αναγνώσει από τα τέλη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου ο Ρώσος καθηγητής της Εικονογραφίας, που δίδασκε στη Γαλλία, Λεωνίδας Ουσπένσκι. Με πικρία διαπιστώνει, μέσα από τη σμιλεμένη μετάφραση του φίλου του Φώτη Κόντογλου: «Όσο για την Λειτουργία, που είναι ο aλάνθαστος οδηγός μας στον πνευματικό δρόμο και η ομολογία της πίστεώς μας, δεν είναι πια, τις περισσότερες φορές, παρά μονάχα μια τυπική τελετή ή ένα έθιμο, μιά συνήθεια, ευλαβική καί συγκινητική». Kαι αν μια τέτοια εκτροπή ήταν ορατή στην Ευρώπη πριν από 60 χρόνια, όταν ψυχές και κοινωνίες έβγαιναν καθημαγμένες από τέτοιο όλεθρο και είχαν όσο ποτέ την ανάγκη να ακουμπήσουν στέρεα κάπου, είναι ευνόητο γιατί στον 21ο αιώνα φθάσαμε να αχρηστεύσουμε τη θεία Ευχαριστία ακόμη και σαν «τυπική τελετή ή έθιμο». Αυτή την εξέλιξη καταγράφει έκπληκτος ο π. Βασίλειος Θερμός σημειώνοντας: «Δεν είναι καθόλου σπάνιο το φαινόμενο, ένας ομολογιακά ορθόδοξος να aντιμετωπίζει τις ενοχές του στο πρότυπο του ρωμαιοκαθολικού Μεσαίωνα, να προωθεί την aτομικότητά του προτεσταντικά, να χειρίζεται τις επιθυμίες του βουδιστικά, να φανατίζεται ισλαμικά, να αισθάνεται περιούσιος κατά εβραϊκό τρόπο, να οργανώνεται ως οπαδός γύρω aπό έναν κληρικό όπως γύρω aπό έναν γκουρού κ.ο.κ.».
Σε μια Ευρώπη, λοιπόν, όπου οι χριστιανοί μορφωθήκαμε πια, σε βαθμό που θα μπορούσαμε να απολαύσουμε επιτέλους τον Θείο Λόγο όπως του αξίζει και μας αξίζει, παρεισφρέουν σήμερα μηχανισμοί αποπροσανατολισμού μας από αυτόν, όπως χθες οι ολοκληρωτισμοί και τους 19 προηγούμενους αιώνες η ολοκληρωτική απαιδευσία…
Όμως, η Εκκλησία του Χριστού έχει χρέος στην εποχή μας παρά ποτέ να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων και να πείσει! Όταν ο πάπας συναντάται τόσο αδελφικά με τον οικουμενικό πατριάρχη, όταν ο αυριανός αρχηγός της Αγγλικανικής Εκκλησίας προστρέχει τόσο συχνά στη μονή Βατοπεδίου για πνευματική καθοδήγηση, όταν τα πάθη των δύο χριστιανικών κοινοτήτων της Βόρειας Ιρλανδίας έχουν κατευναστεί, όταν ο παγχριστιανικός διάλογος για το περιβάλλον βαθαίνει, όταν ο Χάμπερμας διακηρύσσει ότι ο Χριστιανισμός είναι το ύστατο θεμέλιο της ελευθερίας, της συνείδησης, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ότι «όλα τα υπόλοιπα είναι μεταμοντέρνες φλυαρίες», δεν απαιτείται πλέον γιγάντια προσπάθεια, για να επιδειχθεί και αποδειχθεί το μεγαλείο του Xριστιανισμού.
Αυτοπεποίθηση χρειάζεται από όσους κηρύττουν τον Λόγο του Ευαγγελίου και, βέβαια, εδραιωμένη πάνω σε ήθος και πνευματικότητα. Ανάμεσα στο ηλεκτρικό «κεράκι», που άναψα ρίχνοντας κέρμα σε καθεδρικό ναό της Ιταλίας, και στο κεράκι που μου το έσβησε, ενώ προσπαθούσα να παρακολουθώ τη Σύνοψη, μοναχός στο Άγιον Όρος, επειδή «τώρα δεν διαβάζουμε, μόνο ακούμε», ανάμεσα λοιπόν σ’ αυτά τα δύο, η θρησκεία μας και η ήπειρός μας αξίζουν αυτοπεποίθηση, ήθος και πνευματικότητα! Αδιαίρετα όμως.
Μέσα σε μια τέτοια περιρρέουσα εκκλησιαστική ατμόσφαιρα, είναι βέβαιο ότι και η γνωστή μου πανεπιστημιακός θα μυηθεί, αργά ή γρήγορα, στο στοιχειώδες λατρευτικό τυπικό της θρησκείας μας και δε θα χρειαστεί να χτίζουμε στο μέλλον το ιερό των ναών μας κατά τη δύση, γιατί πού να ξυπνάς πρωί για θείες ευχαριστίες…
Η αυτοπεποίθηση, το ήθος και η πνευματικότητα θα τη διαπλάσουν και μορφωμένη και πιστή!
2008
[Από το νέο βιβλίο δοκιμίων του Γιάννη Β. Κωβαίου Σε δ΄ πρόσωπο, Νέος Αστρολάβος/Ευθύνη, Αθήνα 2013, σ. 184 – Τιμή 13 ευρώ. Κεντρική διάθεση: Εκδόσεις-Βιβλιοπωλείο Θ.Ε. ΠΑΝΤΟΥΛΑΣ, Κακαρά 12, Χαλκίδα, τηλ. 22210.62.626 και Εκδόσεις ΚΟΡΑΛΙ, Πατησίων & Πολυτεχνείου 1, Αθήνα. Πρόκειται για δοκίμια σύγχρονου προβληματισμού ιδωμένα μέσα από την πρωτότυπη θεωρία του συγγραφέα για τη «συνάρθρωση των τριών προσώπων», που θα εγείρει συζήτηση!]
