«Η Δύση έχει προσφέρει περισσότερα από την Ανατολή». «Το Ισλάμ είναι η μόνη θρησκεία». «Οι Ευρωπαίοι είναι πιο έξυπνοι από τους υπόλοιπους». «Οι Αμερικάνοι έχουν το καλύτερο έθνος σε όλη την γη».
Επιτέλους, πότε θα γιατρευτεί η ανθρωπότητα από αυτή την παγκόσμια φιλοσοφική διπολική διαταραχή; Πότε θα αρθεί αυτή η μανιχαϊστική προσέγγιση της αξίας, πότε θα καταλάβει, το δίποδο αυτό θηλαστικό που ονομάζεται άνθρωπος, πως κάθε έννοια αξίας πρώτα ορίζεται από τον ίδιο κι ύστερα αυτός εξετάζει τους υπόλοιπους όμοιούς του και τους βρίσκει ελλιπείς; Χιλιετίες τώρα, άνθρωποι καταστρέφονται λόγω μιας μαινόμενης αίσθησης δικαίου. Όμως, εν παρόδω χρόνω, το μεγαλύτερο άδικο θα διαπραχθεί από τον αδιάλλακτο δικαστή.
Αν μεταφέρει κανείς τον ανωτέρω τρόπο σκέψης των σύγχρονων κοινωνιών σε ένα ακραίο παράδειγμα (τεχνική η οποία χρησιμοποιείται κατά κόρον στις επιστήμες για να ελέγχεται η καθολική αλήθεια καταστάσεων και νόμων), μια επαρκής παρομοίωση θα ήταν η ακόλουθη: Δύο κότες διαφωνούν, όταν η μία γυρίζει ξαφνικά, έπαρση γεμάτη, και φωνάζει στην άλλη: «κάνω πολύ περισσότερα αυγά από εσένα, είσαι ένα τίποτα, μία άχρηστη. Καλά θα κάνουν να σε σφάξουν!». Το ακούει η άλλη, σκύβει το κεφάλι και ταπεινωμένη επιστρέφει στην φωλιά της.
Κατ’ αναλογία, είμαστε το ίδιο. Εκατομμύρια θηλαστικά, εγκλωβισμένα πάνω σε έναν πλανήτη δίχως δυνατότητα διαφυγής, τα οποία αντιδικούν συνεχώς για το ποιος έχει την καλύτερη φωλιά ή τα ομορφότερα πούπουλα γύρω από το κορμί του. Η αδυναμία του ανθρώπου να κατανοήσει το χωρικό και χρονικό πεπερασμένο της ύπαρξής του, τον κάνει να θεωρεί προβλήματα που συμβαίνουν δίπλα του ως καταστάσεις που δεν επηρεάζουν την προσωπική του ευημερία, ενώ η ημιμάθειά του απέναντι στο σύμπαν και στην ίδια την ύπαρξή του, τον κάνει να πιστεύει πως η οπτική του γωνία και οι πεποιθήσεις του είναι απόλυτα ορθές. Όμως δεν θα λυπόταν ο οποιοσδήποτε «θεός», όχι μόνο το θηλαστικό εκείνο που πεθαίνει μέσα στην βάρκα παλεύοντας να φτάσει στην Ελλάδα, αλλά κι εκείνο που, όμορφο και ευημερές στην Ευρώπη ή στην Αμερική, κρίνει πως το δικό του κοτέτσι δεν προσβάλλεται επειδή η άλλη κότα πεθαίνει δέκα μέτρα παραπέρα; Ένα ανώτερο ον δεν θα λυπόταν εξίσου το άκακο θύμα στο Παρίσι και τον τυφλό θύτη, ακριβώς όπως ο άγιος λυπάται τον δολοφόνο για το μίσος και τον φόβο που κρύβει μέσα στην καρδιά του;
Για να βλάψει κανείς ένα ανθρώπινο ον, πρέπει να πιστεύει ότι πράττει κάτι σωστό, λέει ο Σολζενίτσιν. Η ιδεολογία είναι το συστατικό εκείνο που δίνει την αποφασιστικότητα και την δικαιολογία, είναι το είδος της αντίληψης που βοηθά κάποιον να βαφτίσει τις πράξεις του ως πράξεις καλοσύνης και δικαίου αντί να τις δει ως είναι, ως πράξεις βίας και κακού, άσχετα με την κοινή λογική. Η λέξη «φανατισμός» προέρχεται από την λέξη fanum που στα λατινικά σημαίνει ιερό, εκκλησία. Κάθε λογής φανατισμός, ετυμολογικά, ενέχει την καθολική πίστη (είναι σημαντικό να τονίσουμε εδώ πως, η αναφορά στον φανατισμό, γίνεται ετυμολογικά κι όχι με τον τρόπο που χρησιμοποιείται η λέξη στην σύγχρονη κοινωνία μας). Ο φανατισμός αναγάγει τον κεντρικό άξονα μιας φιλοσοφίας σε κάτι το αλώβητο, οδηγώντας έτσι τον πιστό είτε σε απόλυτη σύγχυση, είτε σε απόλυτη ελευθερία. Το πρώτο συμβαίνει όταν πρόκειται για φανατισμό που έρχεται μέσω της άγνοιας κι όχι μέσω μιας επίπονης διαδικασίας σκέψης που συχνά παίρνει χρόνια ολόκληρα. Ο “κακός” φανατισμός γεννιέται από την προπαγάνδα ενώ ο άλλος, από μια πίστη σαν διαμάντι, που δέχτηκε χρόνια πιέσεων μέχρι να κρυσταλλωθεί. Και δυστυχώς, αυτός ο κακός φανατισμός είναι προνόμιο όλων των σύγχρονων κοινωνιών, δυτικών και μη.
Γιατί τόσος πόνος; Επιτέλους, γιατί τόσο μίσος; Κι ακόμα χειρότερα, δεν θα ’πρεπε να έχουμε μάθει πια, μετά από τόσα και τόσα; Πόσα μαθήματα θέλει ο άνθρωπος για να σταματήσει να αυτοκαταδικάζεται στο να επαναλαμβάνει την ιστορία του; Ο Σοπενχάουερ δίνει μια μελαγχολική απάντηση σε αυτή την ερώτηση. Λέει: «πίστευα πως τουλάχιστον σαν άνθρωποι θα κάναμε καινούργια λάθη. Αλλά όχι, όποιος έχει επιζήσει δύο-τρεις γενιές, βρίσκεται στην ίδια ψυχική διάθεση με έναν θεατή, καθώς βλέπει τις ίδιες φάρσες να επαναλαμβάνονται, τα ίδια λάθη, κι αυτό γιατί είχαν υπολογιστεί για μια μόνο ζωή».
«Εθνικισμός ή πατριωτισμός, είναι, πρακτικά, η πεποίθηση πως μια συγκεκριμένη χώρα είναι η καλύτερη στον κόσμο, απλώς και μόνον επειδή γεννήθηκες σε αυτή» λέει ο George Bernard Shaw και αίφνης σκέφτομαι πως χώρα περισσότερο περιχαρακωμένη από μιαν Ιδέα, δεν υπάρχει.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ.]
