frear

Σελίδες ναζιστικής ιστορίας – της Βίκυς Βασιλάτου

Laurent Binet
HHhH
Μετάφραση: Γιώργος Ξενάριος
Κέδρος, 2015

binet_HHhHΗ πρωταρχική μου επαφή με τη Ναζιστική Γερμανία ήρθε με Το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ. Μια ανάγνωση που είχε, ως απόρροια, την εκούσια προσκόλλησή μου σε αντιναζιστικές παρωπίδες. Η χαλιναγώγηση της εθελοτυφλίας μου άρχισε με τη φιλοσοφική διάκριση μεταξύ καλού και κακού τής Hannah Arendt. Με αφετηρία τη μελέτη της, Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ, ξεκίνησε μια προσπάθεια κατανόησης εκείνων των εγκληματικών μυαλών, που διατείνονταν πως, απλώς, εκτελούσαν διαταγές. Και το ένα κείμενο έφερε το άλλο.

Από τα πιο πρόσφατα αναγνώσματά μου, είναι η αξιόλογη ιστορική έρευνα της Wendy Lower, Οι μαινάδες του Χίτλερ (Μεταίχμιο, 2014), και το συγκλονιστικό εφηβικό μυθιστόρημα της Sarah Cohen-Scali, Μαξ (Πατάκης, 2014). Οι ανατριχιαστικές λεπτομέρειες όσον αφορά στον κτηνώδη ρόλο των Γερμανίδων, καθώς και στο ειδεχθές πρόγραμμα, «Lebensborn»(*1), συνέβαλαν κατά πολύ στη γνωστική μου διεύρυνση, εισάγοντάς με ακόμα βαθύτερα στο ναζιστικό σκεπτικό. Και στην εκ νέου διαπίστωση πως, καθ’ ένα από τα γρανάζια αυτού του εγκληματικού μηχανισμού, απλώς κρύβονταν στη σκιά του χαλίφη, ενώ, ουσιαστικά, επιθυμούσαν να σφετεριστούν τη θέση του. Ένας εξ αυτών, είναι και ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος, με τον γριφώδη -είναι η αλήθεια- τίτλο, HHhH. Ένα βιβλίο που, προ πενταετίας, χάρισε το Prix Goncourt στον πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα του, Laurent Binet.

Ο Binet είναι καθηγητής λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο Seine-Saint-Denis, γιος ιστορικού και λάτρης της Ιστορίας. Η αδυναμία του για τούτη την επιστήμη, τον οδήγησε, αρχής γενομένης από τη στρατιωτική του θητεία στη Σλοβακία, σε μια εις βάθος έρευνα για τη Ναζιστική Γερμανία, με βασικό πυρήνα μελέτης του την υψηλού κινδύνου επιχείρηση της τσεχοσλοβάκικης κυβέρνησης, «Ανθρωποειδές». Μια επιχείρηση που είχε ως στόχο, το 1942, τη δολοφονία του «Ξανθού κτήνους», του «Χασάπη της Πράγας» ή αλλιώς του «HHhH»(*2) από τους αλεξιπτωτιστές, Ján Kubiš και Jozef Gabčík.

Έχοντας εντρυφήσει, επί σειρά ετών, στη ζωή και τη δολοφονία τού Reinhard Heydrich, ο Binet επιθυμεί να τις αποτυπώσει με δικές του λέξεις, με έναν ιδιότυπο όμως τρόπο: παρεμβαίνει συχνά κατά την αφήγηση, επεξηγώντας πώς έχτισε το μυθιστόρημά του και φανερώνοντας -απροκάλυπτα- τους όποιους προβληματισμούς προέκυψαν κατά την προσωπογραφία τού HHhH, την περιγραφή των συναισθημάτων των Ján Kubiš και Jozef Gabčík, τη δόμηση των διαλόγων, των εντολών, της εκτέλεσης του πλάνου δολοφονίας και τις συνέπειες αυτής.

Ο Binet μοιράζεται τις προσπάθειες, τους δισταγμούς, τις ανασφάλειες που βιώνει ένας νέος μυθιστοριογράφος, έχοντας να αντιμετωπίσει τη λευκή σελίδα και την πλήρωσή της με την ακριβή εξιστόρηση ενός ιστορικού γεγονότος. Επιλέγοντας την εναλλαγή κείμενο ροής / σκέψεις γραφής, προστρέχει, θαρρώ, συνειδητά ή ασυνείδητα, στην επιείκεια του αναγνώστη, και, ταυτόχρονα, στην προφύλαξη του μυθιστορήματός του και του ιδίου από το κεντρί των ιστορικών. Ίσως, με αυτή την αιωρούμενη ανασφάλεια, τη μετέωρη αμφιβολία, να θέλησε επίσης να θέσει ένα ερώτημα, που ταλανίζει κάθε συνειδητοποιημένο μυθιστοριογράφο: Πώς μπορεί να προσεγγίσει λογοτεχνικά ένα ιστορικό γεγονός;

Δύσκολο, όχι όμως και ακατόρθωτο, ιδίως για έναν συγγραφέα που είχε, εξ αρχής, έναν άσο στο μανίκι του: ως ακαδημαϊκός, είναι κατά βάση ερευνητής και, παράλληλα, πομπός πληροφοριών. Εφόδια -θα συμφωνήσω- που δεν επαρκούν για να εκπονήσει κανείς ένα καλό ιστορικό μυθιστόρημα. Το να κατέχεις την τέχνη της συγκομιδής στοιχείων και της μεταλαμπάδευσής τους, δεν σημαίνει αυτομάτως πως έχεις και την απαιτούμενη λογοτεχνική δεξιότητα. Σαφώς και όχι. Ο Laurent Binet, όμως, έχει το χάρισμα της γραφής, καθώς και -παρά τις αμφιβολίες του- της ορθής μυθιστορικής προσέγγισης ενός ιστορικού γεγονότος. Και, χάρη στη φρέσκια πένα του, την ενδελεχή του έρευνα, το χιούμορ του, τα ενδιαφέροντα στοιχεία διεπιστημονικότητας και το τέχνασμα που θυμίζει αράδες ημερολογίου, δικαίως κέρδισε το αναγνωστικό κοινό, και, δικαίως, έδρεψε δάφνες.


(*1) Πρόγραμμα της ναζιστικής ιδεολογίας, που έθεσε σε εφαρμογή ο Heinrich Himmler, το 1935, με στόχο την αναπαραγωγή της Άριας φυλής.

(*2) Αρκτικόλεξο του «Himmlers Hirn heisst Heydrich» (ο Χάιντριχ είναι ο εγκέφαλος του Χίμλερ), που χρησιμοποιούσαν οι Ες-Ες όταν αναφέρονταν στον πρωτοστάτη της Τελικής Λύσης, Reinhard Heydrich.


[Ο πίνακας είναι της Käthe Kollwitz.]

Σε λίγο καιρό κοντά σας με νέο ηλεκτρονικό τεύχος στο mag.frear.gr

Mag.frear.gr – Τα ηλεκτρονικά μας τεύχη