L’œil existe à l’état sauvage…
André Breton.
Art does not reproduce the visible; rather, it makes visible…
Paul Klee.
Η σύγχρονη εποχή έχει χαρακτηριστεί ως η κατεξοχήν αντι-μυθική εποχή. Η επικράτηση στον σύγχρονο Δυτικό πολιτισμό των αξιών του ορθολογισμού, της τυφλής υποταγής στην τεχνολογική πρόοδο, και της απόρριψης κάθε υπερφυσικής ερμηνείας του κόσμου οδήγησε στην πλήρη από-μαγικοποίηση και από-ιεροποίηση της ζωής και της τέχνης. Ο Μύθος, και ειδικότερα οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι, οι οποίοι από την εποχή της κλασικής αρχαιότητας και μέχρι το τέλος του υπερρεαλισμού υπήρξαν η ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες, κυρίως για τους ζωγράφους και τους ποιητές, δεν αποτελούν πλέον βασικό πόλο έλξης και αναζήτησης της δημιουργικής τους έμπνευσης.
Ο Γιώργος Κούμουρος είναι ένας ζωγράφος του οποίου η ζωγραφική, κυρίως η πιο πρόσφατή του δουλειά, συνεχίζει ν’ αντλεί την δημιουργική της έμπνευση και ζωτικότητα από τη σφαίρα του φαντασιακού και του μύθου, μολονότι οι μυθολογικές παραστάσεις της πρόσφατης καλλιτεχνικής του παραγωγής δεν είναι εύκολα αντιληπτό ότι ανήκουν στην σφαίρα του μυθολογικού ή ότι αντλούν την έμπνευση τους απ’ αυτήν την πηγή. Η χρήση μυθολογικών θεμάτων στη ζωγραφική μ’ έναν συμβατικό, εικονογραφικό τρόπο, είχε φτάσει σε αδιέξοδο ήδη από τα τέλη του 19ου αι. με το τέλος του νεο-κλασικισμού. Ο ζωγράφος φαίνεται να διαισθάνεται ότι η συμβατική μεταφορά του μύθου στη ζωγραφική δεν επαρκεί πια. Το γεγονός ότι ο μύθος δεν δεσμεύει τον Κούμουρο προς την συμβατική διαπραγμάτευση του αλλά εντάσσεται και ενισχύει παράλληλα το ήδη διαμορφωθέν καλλιτεχνικό του ύφος, δείχνει ότι ο καλλιτέχνης δεν καταλήγει τυχαία σ’ αυτήν τη θεματολογία, αλλά ότι την επιλέγει γιατί είναι η θεματολογία εκείνη που δίνει λύσεις και συμβάλλει ουσιαστικά στην εξέλιξη και ωρίμανση της ζωγραφικής του, η οποία στηρίζει την διαρκή ζωτικότητα τής στην μυθο-ποιητική και συμβολιστική της δύναμη.
Από τη στιγμή που τον καλλιτέχνη δεν τον ενδιαφέρει η οπτική πραγματικότητα και η απεικόνισή της με κάποιας μορφής ρεαλιστική (εικονογραφική) προσέγγιση για να επιτύχει μια ολοκληρωμένη και άρτια πλαστική πραγμάτωση του μυθολογικού του θέματος, είναι εκ των πραγμάτων υποχρεωμένος να επινοήσει μια μορφοπλαστική γλώσσα με συμβολικές και εννοιολογικές προεκτάσεις, χρησιμοποιώντας οπτικές εικόνες που προέρχονται αποκλειστικά από τη δημιουργική σύζευξη της φαντασίας με τον μύθο. Η δημιουργική φαντασία και η μυθο-ποιητική, παρά μυθογραφική ζωγραφική του Κούμουρου του δίνει την δυνατότητα να δημιουργεί εικόνες, που δεν έχουν καμιά σχέση με τις εικόνες όπως τις αντιλαμβανόταν ο Πλάτων, δηλ. ως αποκλειστικά αντανακλάσεις της πραγματικότητας. Η ζωγραφική εικόνα στη ζωγραφική του είναι μια πραγματικότητα αυτή καθ’ εαυτή, μια κατάσταση πέρα από την πραγματικότητα, επιβεβαιώντας τη θέση του Νaum Gabo ότι αν στην δημιουργική διαδικασία ο καλλιτέχνης επιτύχει να επινοήσει εικόνες ex nihilo τότε επιτυγχάνει να δημιουργήσει καινούργιες πραγματικότητες. Έτσι ο Κούμουρος όταν ζωγραφίζει φαίνεται να χρησιμοποιεί περισσότερο την φαντασία παρά τα χέρια του, προσεγγίζοντας τα μυθολογικά του θέματα με εντελώς προσωπικές διατυπώσεις τις οποίες αντλεί, κατά τη συνήθη καλλιτεχνική πρακτική των υπερρεαλιστών, από τον χώρο του υποσυνείδητου. Είναι ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο που η ζωγραφική του αυτής της περιόδου εμφανίζει μια εκπληκτική ζωτικότητα και απουσιάζει απ’ αυτήν οποιοδήποτε στοιχείο συμβατικότητας.
Οι πλούσιες νοηματικές και συμβολικές προεκτάσεις του μύθου σε μια ζωγραφική χωρίς εικονογραφικές δεσμεύσεις, όπως είναι φυσικό, επιδέχονται πολυ-επίπεδες ερμηνευτικές αναγνώσεις. Πέραν όμως, της ποιότητας της δημιουργικής φαντασίας του ζωγράφου η οποία δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα μπορούσε να προσδιοριστεί ως υπερρεαλιστική φαντασία, διακρίνουμε στη ζωγραφική του μια σειρά από δηλωτικές αναφορές ή σημεία προς τον θεατή ή τον κριτικό προς τα πού θα πρέπει να αναζητήσει τα ερμηνευτικά κλειδιά που θα μπορούσαν να νοηματοδοτήσουν τα αινιγματικά σημεία της ζωγραφικής του και να καταστήσουν δυνατή μια ερμηνευτική ανάγνωση της. Έτσι εξηγείται, λοιπόν, το πανταχού παρόν αινιγματικό σύμβολο του ματιού, ένα συμβολο πάνω στο οποίο ο θεωρητικός ηγέτης του υπερρεαλισμού, ο André Breton θεμελίωσε στο έργο του Le Surrealisme et La Peinture την υπερρεαλιστική αντίληψη της ζωγραφικής που στηρίζεται κυρίως στην προσπάθεια να αποδοθεί με εικόνες η «αντικειμενική πραγματικότητα», η οποία σύμφωνα με την πεποίθηση των υπερρεαλιστών δεν βρίσκεται στον έξω κόσμο αλλά στα βάθη του υποσυνείδητου.
Ένας άλλος επίσης υπερρεαλιστικός κώδικας, και όχι μόνον υπερρεαλιστικός, που επανέρχεται συχνά στη ζωγραφική του Κούμουρου είναι αυτός του ψαριού. Μ’ αυτούς του συμβολικούς κώδικες ο Κουμουρος μας υποδεικνύει τις οφειλές του, προς την καλλιτεχνική παράδοση στην οποία θα πρέπει να αναζητήσουμε την εννοιολογική νοηματοδότηση της ζωγραφικής του.
Οι μυθολογικές συνθέσεις του Γ. Κούμουρου μπορούν επίσης, να χαρακτηριστούν συμβολικό-αλληγορικές, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις, όπως λ.χ η ζωγραφική σύνθεση «Η αυτοκτονία του Αίαντα», που ο καλλιτέχνης πραγματεύεται την σκηνή από τη ρ΄ ραψωδία της Ιλιάδος όπου ο Αίαντας ο Τελαμώνιος αυτοκτονεί με το ξίφος που του χάρισε ο Έκτορας και στην οποία η παραστατικότητα λειτουργεί καθαρά μετωνυμικά. Ο Αίαντας λ.χ δεν υπάρχει ουσιαστικά μέσα στο ζωγραφικό έργο που είναι εμπνευσμένο από την περίφημη σκηνή από την ρ’ ραψωδία της Ομήρου Ιλιάδος. Υπάρχει όμως το σπαθί του Αίαντα το οποίο λειτουργεί ως μια μορφή μίτου της Αριάνδης, ενός μίτου που παρέχει στον θεατή τη δυνατότητα να στοχαστεί πάνω στα θεμελιώδη ζητήματα που θέτει ο Ομηρικός μύθος.
Η καλλιτεχνική Family resemblance του Γ. Κούμουρου με τον υπερρεαλισμό, πέραν από τα δηλωτικά σημεία που είναι διάσπαρτα στην ζωγραφική του, εντοπίζεται και σ’ ένα πολύ βαθύτερο επίπεδο: στη γοητεία και την προσπάθεια εικαστικής σύλληψης του υπερφυσικού και του ά-λογου. Δεν είναι τυχαίο που ο Κούμουρος εμπνέεται κυρίως από τις σκηνές του Ομηρικού μύθου όπου κυριαρχεί το ανορθολογικό, το μαγικό και το απρόβλεπτο στοιχείο, αλλά και από τις σκηνές που αποκαλύπτουν την τραγική φύση των πρωταγωνιστών του: του Έκτορα, του Αίαντα του Τελαμώνιου, του Πάτροκλου, του Αχιλλέα, της Εκάβης κ.ο.κ. Οι εκλεκτικές καλλιτεχνικές συγγένειες και σχέσεις της ζωγραφικής του Γ. Κούμουρου δεν τον απομακρύνουν από το προσωπικό του καλλιτεχνικό όραμα καθώς η εμφανής εσωτερική ένταση της δημιουργικής υποκειμενικότητας βρίσκεται σε κάθε καινούργιο του έργο.
Η νέα του δουλειά είναι ταυτόχρονα μια επιπλέον ένδειξη ότι ο καλλιτέχνης φτάνει σ’ ένα πολύ προχωρημένο σημείο καλλιτεχνικής ωρίμανσης, καθώς διακρίνουμε μια πιο στέρεα αυτοπεποίθηση στις διατυπώσεις του οι οποίες ολοκληρώνουν το καλλιτεχνικό ύφος και την προσωπική μορφοπλαστική του γλώσσα, καθώς επίσης διακρίνουμε και καλύτερη ποιότητα στην χρωματική υφή της ζωγραφικής του. Αυτή ακριβώς η προσωπική μορφοπλαστική γλώσσα και το ξεχωριστό καλλιτεχνικό όραμα τον καθιερώνουν ως μια από τις πιο ενδιαφέρουσες και αυθεντικές περιπτώσεις της σύγχρονης κυπριακής ζωγραφικής.
[Πρώτη δημοσίευση.]
