Θανάσης Χατζόπουλος, Ιστορικός Ενεστώς, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2020.
Βίοι μικροί κι ασήμαντοι. Από λίγες ώρες έως κάποια χρόνια. Βίοι ευκρινών χρονολογιών με κοινά και συνηθισμένα ως επί το πλείστον περιστατικά, «1963. Μιλάει, παίζει, τρώει σαν φυσιολογικό παιδί». Ο Θανάσης Χατζόπουλος βιογραφεί ανθρώπους τακτοποιώντας τα γεγονότα της ζωής τους με την πειθαρχημένη γραφή και την εν μέρει αποστασιοποίηση που ταιριάζει σ’ έναν αρθρογράφο. Απ’ αυτό το ληξιαρχικό ύφος, με την ανάμεσα σε καθαρεύουσα και δημοτική γλώσσα, πηγάζουν λεπτές χορδές ειρωνείας, αποκαλυπτικές μιας χιουμοριστικής διάθεσης που συνοψίζεται στην σίγουρη ήττα των ασήμαντων και κοινών υπάρξεων στην κόντρα τους με τη μεγάλη Ιστορία.
Στη Ζωή σε απόσταση ο Τσάτσος έγραφε ότι μορφή του ανθρώπου είναι ο χρόνος, η σχετικότητα του χρόνου του, δηλαδή ο θάνατος. «Πρέπει να ταιριάζουμε με τον θάνατο». Οι μικρές βιογραφίες του Θανάση Χατζόπουλου δεν αποτελούν παρά μία λογοτεχνική εποπτεία αυτού του ταιριάσματος. Πώς αλλιώς να αποδώσεις μορφή στην ύπαρξη αν δεν έχεις την τελική ληξιαρχική πράξη; Ο Ιστορικός Ενεστώς (Εκδ. Πόλις, 2020) μπορεί αφηγηματικά να προσδιορίζει το παρόν που έχει διανυθεί, ταυτόχρονα όμως διασώζει στιγμές και γεγονότα ανθρώπων σαν «τα φορμολικά υγρά του κυήματος» στη γυάλα της ιστορίας του, όπως γράφει στο [Αβάπτιστον «αγνώστου» πατρός].
Οι άνθρωποι και τα γεγονότα τους παρουσιάζονται με μια ιδιαίτερη οικονομία. Ο συγγραφέας επιλέγει τους χρόνους συμπληρώνοντας το κάθε πορτραίτο με τις χαρές και τις οδύνες που του ανήκουν. Το ενσωματώνει σε μία ιστορική εποχή που άλλοτε το επηρεάζει και άλλοτε όχι, προβάλλοντας ταυτόχρονα το ήθος της. Στο ύφος της γραφής του συγγραφέα συναιρείται η τραγική διάσταση των προσώπων με τη λεπτότητα της σκωπτικής διάθεσης του αφηγητή-βιογράφου («…Το κατευόδιο του Μιχάλη, εξίσου αθόρυβο με τον ερχομό του…έχει ήδη βρει την ανάπαυση από έναν βίο που μόνο η καμπούρα του γνώριζε τη βάσανό του» [Μιχάλης Μαύρος 1942-2004]).
Μ’ αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται μία απόσταση από την εγγενή δραματικότητα της τελευτής αλλά και, ταυτόχρονα, μία συνειδητοποίηση καθολικού τύπου για το αμετάκλητο που έρχεται με διάφορους τρόπους και για διαφορετικούς, μεταξύ των, ανθρώπους. Η Μαρία που σκοτώνεται σε αυτοκινητικό δυστύχημα, η μοναχή Θεοκτίστη από παραμελημένο καρκίνο, η Ελένη η συμβολαιογράφος από υπνωτικά, η Φανή Αποστρατίτη, θύμα δολοφονίας από νεοναζί, ο Γεώργιος Αλυσανδράτος σε τροχαίο και με επιτάφια επιγραφή «μελλοντικός καθηγητής Λατινικών». Σύντομα πορτραίτα ανθρώπων στις χαρές, στις λύπες και στα πάθη τους, που ο συγγραφέας τούς βγάζει από τη λήθη της κοινοτοπίας των εγκοσμίων κάνοντας στο τέλος της κάθε ιστορίας ένα μικρό σχόλιο θανάτου.
Σε κάθε επινοημένη βιογραφία διαλέγει με επιμέλεια και φροντίδα ποιητική τα περιστατικά εκείνα που κρίνει ότι είναι άξια μνείας και λειτουργούν ως διαμορφωτικά της κάθε προσωπικότητας. Φέρνει στο φως ιστορίες αποστραγγίζοντας από το κανάλι του χρόνου ό,τι πρέπει να κουβαλήσει ο βιογραφούμενος πριν την οριστική του μετοικεσία («1968. Η μοναχική ζωή του δεν φωτίζεται και δεν φορτίζεται από τίποτ’ άλλο εκτός από τις Ωδές του Οράτιου· οι υβριδικές ερωτικές του φαντασιώσεις, συχνά ανάμεσα στο ζώο και στον άνθρωπο, αρδεύονται πλούσια από τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου στο πρωτότυπο» [Γιώργος Αλυσανδράτος 1945-1970]).
Και αν στο ποίημα «Κατάλογοι» από την ποιητική συλλογή Κελί, που εκδόθηκε το 2000, έγραφε «Λίστες με ονόματα/ Πολλά ονόματα ανόμοια/ Πολλά ονόματα περιώνυμα/ Ονομαστικά κι επώνυμα/ Με ένα σταυρό για πρόσημο/ Σταυρό που συμπληρώνει τα ονόματα/ Ρίχνοντάς τα πια οριστικά/ Στην τάφρο της ανωνυμίας», στον Ιστορικό Ενεστώτα τα ονόματα γίνονται πρόσωπα και ο προσωπικός τους θάνατος το πρόσημο του βίου τους.
Οι είκοσι μία ιστορίες του Θανάση Χατζόπουλου είναι ξεχωριστές ανταποκρίσεις από την πνιγηρή βεβαιότητα της φθοράς. Σαν ένα συρτάρι που φυλάσσονται λίγες παλιές φωτογραφίες που άλλοτε συγκινούν και άλλοτε συνθλίβουν, καθώς, όπως οι κρεμασμένες γωνίες των χειλιών της Ιωάννας Βρεττάκη, τονίζουν τον «βαρύ γεωτροπισμό» της ανθρώπινης συνθήκης.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Σχέδιο: Yamamoto Keisuke. Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.]
