frear

Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ή ολοκλήρωση μιας ευρωπαϊκής λερναίας ύδρας; ‒ του Λ.Α.Βλαχόπουλου

Πατώντας πάνω στην ανεπάρκεια των σύγχρονων πολιτικών οι τεχνο-γραφειο-κράτες της Eυρωπαϊκής Ένωσης παίρνουν όλο και περισσότερο τα πράγματα στα χέρια τους. Υπόσχονται περισσότερη διαφάνεια (η οποία όμως θάβεται κάτω από τόνους περίπλοκων διαδικασιών), αποτελεσματικότητα (η οποία όμως επαληθεύεται μόνο μέσα από δαιδαλώδεις διαδικασίες) ακόμη και αξιοκρατία (γραφειοκρατική), αλλά το μόνο σίγουρο παραδοτέο τους (για να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία τους) είναι ένας γραφειοκρατικός – Οργουελιανός κόσμος όπου ο άνθρωπος είναι κάτι λιγότερο και από μια κουκκίδα σε κάποιο διάγραμμα, με ελάχιστη προσωπική αξία σε παραμέτρους όπως η ζωή του, η ευτυχία του και η ολοκλήρωση του.

Το όλο σύστημα βολεύει τους γραφειοκράτες που στην συντριπτική τους πλειοψηφία είναι μετριότητες ως προσωπικότητες, ενώ δεν φαίνονται στον ορίζοντα πολιτικοί τέτοιου διαμετρήματος που να μπορούν να αντιπαραταχθούν. Το παιχνίδι μοιάζει να έχει χαθεί. Η Ευρώπη περισσότερο από ποτέ δείχνει να έχει ανάγκη από έναν δεύτερο Διαφωτισμό, από ένα νέο ανθρωπιστικό κίνημα, για να σώσει το λεγόμενο ευρωπαϊκό ιδεώδες, βάζοντας το και πάλι στην σωστή βάση του, τον άνθρωπο.

150519_ft_bureaucraticrubberstamp-jpg-crop-original-originalΙστορικά η γραφειοκρατία βασίζεται στη δυστυχία των μαζών και στην απόλυτη μιζέρια και ανασφάλεια των μικρών και μεσαίων στελεχών ενός συστήματος. Καλλιεργεί κάποια από τα ταπεινότερα κίνητρα των ανθρώπων αυτών, όπως είναι η επιβολή (με ελάχιστα ουσιαστικά προσόντα, αλλά πολύ καλή γνώση περίπλοκων κανονισμών) και η άντληση ικμάδων ικανοποίησης μέσα από την καταπίεση των άλλων. Η γραφειοκρατία είναι ο φυσικός αντίποδας του ονείρου, του οράματος, της δημιουργικής φαντασίας. Ο Έντισον ή ο Μπελ θα ήταν αδύνατον να έχουν κάνει τις ανακαλύψεις που έκαναν, αφού θα έπρεπε να έχουν υποβάλει χρονοδιαγράμματα με ακριβείς ημερομηνίες και παραδοτέα με ακριβείς προδιαγραφές. Ο δε Νταϊσελμπλουμ, σε ρόλο Ισαβέλλας της Ισπανίας, θα είχε απορρίψει ως ανεδαφικό το ΕΣΠΑ του Κολόμβου για τις Δυτικές Ινδίες.

Αντίθετα, ακόμη κι ο λιγότερο ικανός γνήσιος πολιτικός επιθυμεί το ευ ζην όλων γύρω του, χωρίς ποτέ να αντιτίθεται στο να περνάν καλά και όλοι οι άλλοι εφόσον ο ίδιος περνάει καλύτερα. Από την μια μεριά λοιπόν ένας πολιτικός, ονειροπόλος – παραμυθάς και από την άλλη ένας γραφειοκράτης, ζωντανός εφιάλτης.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και δι’ αυτής κάθε κράτος μέλος, μέρα με τη μέρα διολισθαίνει όλο και πιο βαθιά σε μια τεχνο-γραφειο-κρατική μαύρη τρύπα. Σύντομα θα χρειάζεται τεχνικό δελτίο, χρονοδιάγραμμα καθώς και εσωτερική και εξωτερική αξιολόγηση για να επιτρέπεται κάποιος να ερωτευτεί. Κάθε μέρα όλο και περισσότεροι αξιόλογοι και δημιουργικοί άνθρωποι, ζωντανές ψυχές, βρίσκουν τον εαυτό τους κολλημένο σε έναν ιστό αναπόδραστης γραφειοκρατίας, που κάποιοι άλλοι ύφαναν, αναγκασμένοι όχι μόνο να υπακούουν αλλά και εξυπηρετούν και να επεκτείνουν αυτόν τον ιστό.

Η υπερβολική γραφειοκρατία (γραφειοκρατία αφέντης, αντί για γραφειοκρατία υπηρέτης) ακόμη κι αν (εντελώς υποθετικά) φέρνει κάποια καλύτερα αποτελέσματα σε οικονομικοτεχνικό επίπεδο, είναι σταθερός αντίπαλος κάθε ανθρωπιστικής έννοιας. Ο Πύργος του Κάφκα, το 1989 και η Φάρμα του Όργουελ δεν είναι απλά εδώ, είναι η βίβλος του κάθε γραφειοκράτη που μετουσιώνεται σε πραγματικότητα. Αν ο γραφειοκράτης ήταν ιερέας, ο Θεός θα ήταν ένα τεράστιο γρανάζι και θα του επιβαλλόταν πρόστιμο για κάθε θαύμα, λόγω παράβασης κανονισμών.

Χωρίς να το θέλουμε τους θρέψαμε όλοι εμείς που, οραματιζόμενοι έναν πιο αξιοπρεπή και αξιοκρατικό κόσμο, καταγγέλλαμε κάθε λαμόγιο και κυρίως του πολιτικούς, αλλά και κάθε φαύλο αιρετό (έτσι κι αλλιώς πολύ συχνά όλος αυτός ο χώρος λειτουργεί με την αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων και χθεσινοί συνδικαλιστές βρίσκονται σήμερα σε κυβερνητικές θέσεις και τούμπαλιν, ανακατεύοντας φυσική και θεσμική ηγεσία σε μια κοινωνία βαθιά μπερδεμένη, όπου όλα μοιάζουν να υπακούουν στο ατομικό συμφέρον). Έτσι στρώσαμε το δρόμο στους τέχνογραφειοκράτες, θεωρώντας τους μια κάποια πιθανή λύση απέναντι στη διαφθορά. Την ίδια ώρα, πάλι εμείς που θέλαμε και έναν κόσμο πιο ορθολογιστικά/επιστημονικά οργανωμένο, τους εφοδιάσαμε αθέλητα με τα εργαλεία εκείνα (έρευνες, στατιστική κ.τ.λ) ώστε να πάρουν την ζωή μας στα χέρια τους και να την κάνουν διαγράμματα και αναλύσεις.

Μη ξεγελιόμαστε. Δεν θέλουν, αλλά και δεν μπορούν να μας σώσουν. Δεν υπάρχουν ανάμεσα τους ιδιοφυΐες. Για την ακρίβεια, η ευφυΐα στη χώρα τους είναι προβληματική καθώς μπορεί να είναι απρόβλεπτη και δημιουργικά ευέλικτη. Καθώς λοιπόν πρόκειται για άτομα καλά καταρτισμένα, αλλά όχι ιδιαίτερα ευφυή (δηλαδή είναι έξυπνοι, αλλά τόσο-όσο), δεν μπορούν να είναι παράγοντες υπεράσπισης και προαγωγής της ηθικής (κατά Λεμπέση). Μην ξεχνάμε ότι μια κοινωνία πρώτα εκπίπτει ηθικά/πνευματικά και μετά οικονομικά. Και εμείς προσπαθούμε να θεραπεύσουμε τις κοινωνίες μας με περισσότερη γραφειοκρατία και περισσότερους κανόνες. Όλοι βλέπουμε πως το φάρμακο είναι λάθος, αλλά αυτό είναι το χαρακτηριστικό όλων των ιστών: όσο περισσότερο σπαρταράς, τόσο περισσότερο κολλάς.

Ανακεφαλαιώνουμε λοιπόν: Οι γραφειοκράτες,

– ακόμα κι αν μπορούσαν, δεν θέλουν να εμποδίσουν την ηθική έκπτωση και διαφθορά, μπορούν μόνο να την καταγράψουν και να την οργανώσουν,

– η ικανότητά τους εξαντλείται μόνο στο να ταξινομούν τα προβλήματα.

Συμπέρασμα:

– δεν μπορούν ούτε να παρηγορήσουν, ούτε να εμπνεύσουν την ανθρωπότητα, μόνο να ταξινομήσουν τα βήματα προς την καταστροφή και την δυστυχία και να σιγουρευτούν πως ο δρόμος θα είναι καλά κατασκευασμένος και οριοθετημένος και πως κάνεις δεν θα ξεστρατίσει.

8168563540_c1450afd13_bΙστορικά οι προκλήσεις απαιτούν οξυδέρκεια και ευελιξία. Αν ο Θεμιστοκλής αντιμετώπιζε την σημερινή γραφειοκρατία των Βρυξελλών θα έπρεπε: α) να φτιάξει μόνο ένα ξύλινο τείχος και τίποτα άλλο, φυσικά β) αφού θα είχε υποβάλλει σχετικό Τεχνικό Δελτίο Πράξης και αυτό εφόσον, γ) είχε προκηρυχτεί το ανάλογο Σύμφωνο Εταιρικής Σχέσης. Ο Ξέρξης εντωμεταξύ θα έβρεχε ήδη τα πόδια του στην Μάγχη, κάτι που ίσως δεν θα ήταν και τόσο κακή ιδέα, δεδομένου του πώς εξελίχθηκαν τελικά τα πράγματα. Όπως επαρκώς έχει καταδείξει ο Τόλκιν σε όλο το έργο του, το κακό έχει μέσα του τον σπόρο της καταστροφής του, όπως άλλωστε το καλό έχει μέσα του τον σπόρο της αμφισβήτησής του μια και επιθυμεί την ελεύθερη επιλογή. Συνακόλουθα όλη αυτή η γραφειοκρατική υπερβολή θα πρέπει να πηγαίνει προς το τέλος της…

Όμως, πώς; πότε; και με τι τίμημα; ποιος ξέρει άραγε… Ειδικά σε μια εποχή που η αριστεία αντιμετωπίζεται περίπου ως ασθένεια, τα τυπικά προσόντα ως ουσιαστικά, η διαπλοκή ως ακόμα ουσιαστικότερο προσόν και το όραμα ανάγεται σε απάτη (ή αυταπάτη, στην καλύτερη περίπτωση).

*

Σύμφωνα με τον Fromm η νεκροφιλία στέκεται απέναντι από την βιοφιλία.

Ο «νεκρόφιλος» (με την ευρύτερη κοινωνική έννοια) έλκεται από κάθε τι που είναι στατικό, καθαρά μηχανικό. Πλησιάζει τη ζωή γραφειοκρατικά, μηχανιστικά. Αντιμετωπίζει τα ανθρώπινα όντα σαν πράγματα. Προτιμά τη μνήμη από την κατανόηση. Το «έχει» από το «είναι». Προσπαθεί να ελέγξει τη ζωή –που φοβάται λόγω της απρόβλεπτής φύσης της‒ και επιθυμεί να την οδηγήσει στο μόνο σίγουρο και σταθερό στοιχείο της ‒τον θάνατο.

Για τον βιόφιλο, ο θάνατος είναι το φόντο που δίνει αξία στη ζωή. Για τον νεκρόφιλο είναι η αξία η ίδια. Στο κάτω-κάτω ο θάνατος μετατρέπει τον άνθρωπο (ή τουλάχιστον το υλικό του μέρος) σε σίγουρες, σταθερές και ελέγξιμες αξίες: σε μόρια, άτομα, μέταλλα και ιχνοστοιχεία.

Ο άνθρωπος όμως δεν είναι απλό άθροισμα των μερών του. Είναι ένα πολύπλοκο, πολυεπίπεδο και πολύτιμο υπεροικοδόμημα που ξεπερνάει κατά πολύ το όποιο άθροισμα των όποιων μερών του. Κι αυτό είναι που τον κάνει μοναδικό και αξιέραστο για τον βιόφιλο.

Ο κοινωνικά νεκρόφιλος βλέπει τους ανθρώπους ως res (αντικείμενα) κι ως τέτοια ασκεί πάνω τους βία προκειμένου να τους χειριστεί. Το παράδοξη είναι πως έχει λίγο-πολύ δίκιο με βάση την σκοπιά που επιλέγει.

Οι γραφειοκράτες είναι νεκρόφιλοι με την παραπάνω έννοια.

shutterstock_105421493

*

Τεχνηέντως αυξήσαμε το όριο ζωής, χάσαμε τη σύνδεση με τη φύση και τον Θεό. Κανείς δεν θέλει να πεθάνει ακόμα κι αν πλέον δεν ζει. Κανείς δεν θέλει να γεράσει ακόμη κι αν ολοφάνερα δεν είναι νέος. Καθώς είναι αδύνατον να έχουμε αιώνια όμορφους αθάνατους γεμίσαμε παραμορφωμένους απέθαντους. Έτσι γίναμε μια κοινωνία γαντζωμένη στην εξουσία, στο χρήμα και στην ηδονή εσαεί. Μια κοινωνία που όχι μόνο δεν κάνει τόπο για τα νιάτα, για το νέο, το φρέσκο, το καινούργιο, αλλά δεν δίνει ούτε λίγο τόπο στους νέους ώστε να σταθούν. Προσπαθώντας να γαντζωθούμε στο τώρα μας, κατασπαράζουμε το μέλλον όλων μας. Όλο αυτό, που ήταν ήδη ζημιά, ήρθε η τρομερή γραφειοκρατία και το έκανε καθεστώς. Το σιγούρεψε. Όλοι ως τα 70 δουλεύουν, αλλά έτσι κανείς πριν τα 30 ή και παραπάνω, οι νέοι εξοβελίζονται, η ανανέωση και η καινοτομία που είναι σύμφυτη μαζί τους αφαιρείται χειρουργικά και γίνεται ένα (το πιο συχνά, στείρο) ΕΣΠΑ. Αλλά η τεχνολογία τρέχει. Το έχει ανάγκη αυτό η τεχνογραφειοκρατία για να κρατήσει και να ενισχύσει τον οικονομικοκοινωνικό έλεγχο. Και ιδού ένας σπόρος (αυτό) καταστροφής: η επερχόμενη τεράστια δυσαρμονία μέσων και δυνάμεων παραγωγής. Φυσικά υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας του συστήματος όπως π.χ η εκτόνωση της ανεργίας των νέων με ψίχουλα εργασίας. Αλλά δεν είναι παρά αυτό: δικλείδα. Όσο όμως η φωτιά φουντώνει και η χύτρα μένει πάνω στην φωτιά πόση ασφάλεια και για πόσο χρόνο μπορεί να προσφέρει η βαλβίδα;

Είναι αλήθεια πως η γραφειοκρατία προσφέρει στον άνθρωπο μια (ψευδή τελικά) αίσθηση ασφάλειας. Ναι, τον προστατεύει από κάποιες επισφάλειες που μπορούν να προβλεφθούν (όπως κάνει π.χ. μια ασφάλεια πυρκαγιάς). Αλλά ταυτόχρονα τον αποκόπτει από την ίδια τη βάση της εξέλιξης του στον πλανήτη: την ευέλικτη προσαρμογή ή ακόμη αν θέλετε τον επιτήδειο χειρισμό του απροβλέπτου (κατά Ά. Κλαρκ). Είναι δηλαδή σαν να λέμε πως μπορεί να τραβήξει επ’ άπειρο ένα ανούσιο σήριαλ, αλλά δεν μπορεί να δημιουργήσει ούτε ένα αυθεντικά ευρηματικό επεισόδιο αφού θα έπρεπε να έχει προβλεφθεί για να είναι επιλέξιμο.

Πόσες φορές στην ανθρώπινη ιστορία ένα γνήσιο breakthrough (σε οποιονδήποτε τομέα) ήταν προβλέψιμο; Έστω μερικώς; Τελικά: επιλέξιμο από το status kvo;

H γραφειοκρατία – master (αντί για servant), μας πάει στον προβλεπόμενο γκρεμό χωρίς παρεκκλίσεις!

[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Στην ύλη του διπλού τεύχους 16-17, που θα κυκλοφορήσει στις αρχές της επόμενης εβδομάδας, περιλαμβάνεται αφιέρωμα στο μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με συμμετοχή σημαντικών Ευρωπαίων διανοουμένων. ]

Σε λίγο καιρό κοντά σας με νέο ηλεκτρονικό τεύχος στο mag.frear.gr

Mag.frear.gr – Τα ηλεκτρονικά μας τεύχη