Αποδέσμευση από την εξελισσόμενη τεχνολογική λαίλαπα – της Αναστασίας Οικονόμου

Έλσα Κορνέτη, Ο Επαναστατικός κύριος Γκιούλιβερ, Σαιξπηρικόν, Θεσσαλονίκη 2013.

Το κλασικό φανταστικό μυθιστόρημα του Τζόναθαν Σουιφτ (Jonathan Swift, 1667 – 1745) Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ μετουσιώνεται και αποκτά μεταμοντέρνα ποιητική μορφή από τη γραφίδα της Έλσας Κορνέτη υπό τον τίτλο Ο Επανασταστικός κύριος Γκιούλιβερ. Η σπονδυλωτή ένωση των άτιτλων ποιημάτων δίνει την εντύπωση ότι πρόκειται για μια ιστορία, για μια σκέψη που βασανίζεται να αποκτήσει τη λογική της.

Η συλλογή ξεκινά με μία διαπίστωση της ποιήτριας δια στόματος Γκιούλιβερ: η αγάπη για τα μουσεία, για οποιοδήποτε απαρχαιωμένο χώρο αποτελεί ιδανικό μέρος για ηρεμία, απόλαυση και επαφή με το παρελθόν. Μπορεί αυτό το μέρος να σε καθηλώνει, να μην «θέλεις να πας πουθενά» και να θεωρείς ότι μένεις στάσιμος, αλλά τελικά τρέφεις αυταπάτες, καθώς ο χρόνος κυλά. Το μοτίβο της αέναης κίνησης και της αγάπης για το παρελθόν, που υποκρύπτονται πίσω από την ανησυχία και τον φόβο της ποιήτριας, επανέρχονται και στην παρούσα ποιητική συλλογή, όπως και στον Λαίμαργο αυτοκράτορα και ένα ασήμαντο πουλί. Αποδεικνύεται πως η σκέψη της ποιήτριας συνεχίζεται αλλά στον Επαναστατικό κύριο Γκιούλιβερ ωριμάζει και αποκρυσταλλώνεται.

Η θύμηση του παρελθόντος και του μη ψηφιακού τρόπου ζωής του κεντρικού ήρωα Γκιούλιβερ έρχεται σε αντιδιαστολή με τον παρόν, με την εκούσια υπόταξη του εαυτού του στην τεχνολογική εξέλιξη. Τώρα πια είναι δεμένος με «κόκκινα καλώδια» σαν ένα «ζωντανό πτώμα». Συνειδητοποιεί ότι δεν έχει έναν εαυτό αλλά πολλούς, που αποτελούν πιστά αντίγραφά του. Πίσω από τα κάλυμμα των υπερρεαλιστών εικόνων πηγάζει η βαθιά προβληματισμένη σκέψη της ποιήτριας: η συνειδητοποίηση της καθήλωσης του σημερινού ανθρώπου στη ψηφιακή τεχνολογία και η άμεση παρέμβαση και επανάσταση από τη χαλιναγώγησή της διατρέχουν όλη την παρούσα ποιητική συλλογή. Στο πρόσωπο του Γκιούλιβερ μετουσιώνεται ο σύγχρονος άνθρωπος, ο καθηλωμένος στη ψηφιακή εποχή, που κάποια στιγμή συνειδητοποιεί την δυσχέρεια της κατάστασης και μόνη του επιθυμία είναι η απόδραση.

Κάποια στιγμή ο υποταγμένος εαυτός επαναστατεί, θέλει να δει καθαρά τη ζωή μακριά από τα δεσμά της τεχνολογίας. Δεν αντέχει αυτή την κατάσταση, αυτόν τον βασανισμό. Διά στόματος Γκιούλιβερ αναρωτιέται με σθένος: «Γιατί με δέσατε;/ Γιατί με τραυματίζετε;» και απαντά χωρίς δεύτερη σκέψη και υπεκφυγές: «Τώρα πρέπει να ζήσεις». Θέλει να αποδεσμευτεί, «φωνάζει», απαιτεί την ελευθερία του από την τεχνολογική υποδούλωση. Φυσικά ως αντάλλαγμα δίνει κομμάτια του εξαρτημένου εαυτού του. Δεν έχει να δώσει τίποτα από τον πραγματικό του εαυτό· έχει απορροφηθεί εδώ και καιρό. Η «φίλη» του η τεχνολογία πήρε ό,τι ήθελε και έτσι κατάφερε να τον καθηλώσει.

Σ’ ένα χωροχρόνο «δανεικό» η συνειδητοποίηση της ψεύτικης προστασίας προκαλεί πόνο. Δεν αντέχει τις επικρίσεις για την κατάσταση που έχει παρέλθει και φωνάζει σπαρακτικά: «Σταματήστε τους δαιμονισμένους τοξότες».

Ο εξαρτημένος εαυτός αγαπά τους εαυτούς του, είναι κομμάτια του εγώ του, είναι αυτός ο ίδιος! Αλλά η επιθυμία της επικοινωνίας δεν θέλει να είναι άμεση· μόνο μέσω αλληλογραφίας. Μ’ αυτόν τον τρόπο θέλει να βρίσκεται σε επικοινωνία μεταξύ τους, καθώς μόνο έτσι θα καταφέρει ο ίδιος να βρει το ιδανικό μέρος «για να ξαποστάσει». Δεν ζητά πολλά· ένα χώρο απεξάρτησης, ένα χώρο αποδέσμευσης. Κι αν είναι τόσο δυνατός και καταφέρει να «ξεφορτωθεί» από πάνω του όλους τους εξαρτημένους εαυτούς, θα νιώσει ανακούφιση, μια ανακούφιση ελευθερίας. Κι αν αυτό το είδος επικοινωνίας δυσχεράνει τις σχέσεις των εαυτών λόγω της υπέρβασης του εαυτού από τη διαδικτυακή λαίλαπα, τότε θα πουν, όπως γράφει η ποιήτρια με σαρκαστικό τόνο, «Εμείς σε σώσαμε ναυαγισμένε κυβερνοναύτη/ Η διαδικτυακή αποτοξίνωση κοστίζει».

Η απότομη αυτή επαναφορά ταυτίζεται με την πραγματική ζωή και όχι με την εικονική. Η αλλαγή συμπεριφοράς προκαλεί αναταραχή, φόβο, γιατί «κάποιοι μετακινούν έπιπλα/ και τους αλλάζουν θέση». Η δυσμενής για τον άνθρωπο τεχνολογική υποδούλωση πρέπει να σταματήσει. Το τεχνολογικό δημιούργημα εν ονόματι «υπολογιστής» διαθέτει και αυτό «εγκέφαλο», όπως οι άνθρωποι. Λειτουργεί, δέχεται εντολές και τις εκτελεί· η μόνη διαφορά επισημαίνεται στην έλλειψη καρδιάς, στην έλλειψη συναισθήματος. Δεν διαθέτει ψυχή, άρα δεν νιώθει πόνο. Καθώς η προσκόλληση γίνεται όλο και πιο τυφλή και ανεδαφική, η «καρδιά» θα μετατεθεί στον υπολογιστή, αφού εκεί θα χτυπά δυνατά η υποτιθέμενη απόλαυση και ευχαρίστηση για τον άνθρωπο:

Έχετε δίκιο λοιπόν
Τ’ ομολογώ
Είπα κάποτε στον αχόρταγο υπολογιστή
– Σου έδωσα τον εγκέφαλό μου
Ό,τι πολυτιμότερο είχα
Τι άλλο θέλεις;
Κι ο υπολογιστής μού απάντησε:
– Θέλω και την καρδιά σου.

Επομένως, η επαφή με τον έξω κόσμο, τον πραγματικό, καθίσταται ανυπέρβλητη. Η καθήλωση του εαυτού στη ψηφιακή θέαση της πραγματικότητας είναι πια γεγονός. Όλη η ζωή μας εξαρτάται από την τεχνολογία. Η πραγματική θέαση προέρχεται από τη ψηφιακή πραγματικότητα. Τα ψηφιακά «δεσμά» είναι σχεδόν ανέφικτο να σπάσουν. Ο κόσμος μας είναι πια ο ψηφιακός! Ο δέσμιος άνθρωπος έχει πια υποταχθεί. Τι όνειρα να κάνει; Αυτή η κατάσταση υπονομεύεται από την Έλσα Κορνέτη, αφού η ελευθερία, η βούληση, η επιθυμία έχουν κλαπεί από τα όνειρά του κι αυτός παραμένεις υποταγμένος:

Δεν είμαι εγώ ανυπότακτος
Ανυπότακτα είναι τα όνειρά μου
Δεν με αφήνουν να τα επιλέξω
Έρχονται στη σύνθεση που επιθυμούν
Αναπαράγονται με τη μέθοδο
Της προτίμησής τους
Τώρα πια ξέρω
Είμαι ένας υποτακτικός
Με αναρχικά όνειρα

Όσο κι αν θέλει να ελευθερωθεί, να δει τα όνειρά του να πραγματοποιούνται, δεν έχει μέσο διαφυγής και έτσι υποτάσσεται. Η καθήλωση στα ψηφιακά μέσα τον υπερβαίνει. Όπως αναφέρει ο Γκιούλιβερ εξ ονόματος της ποιήτριας: «Κρατώ τα μάτια ανοιχτά/ μην τύχει και με βλέμμα επίμονο/ τα εξοστρακίσω». Η συνειδητοποίηση είναι η πιο επίπονη διαδικασία. Όμως, είναι πια «θύμα παράλογης εποχής/ Θύμα της επανάστασης/ Του τεχνολογικού αέρα». Η σκέψη ότι είναι θύμα άψυχων όντων τον πικραίνει· δεν απολαμβάνει τη ζωή. Απλά σπαταλά το χρόνο του με τη ψευδαίσθηση της απόλαυσης.

Οι χίλιοι εαυτοί τον απήγαγαν, τον αιχμαλώτισαν, αλλά γνωρίζει ότι ήταν ήδη αιχμάλωτος σε έναν ψεύτικο κόσμο, στο «σπίτι της σάπιας/ ραδιενεργής σαρδέλας», όπως τον εικονογραφεί υπερρεαλιστικά η Έλσα Κορνέτη. Όμως, η αιχμαλωσία οδηγεί στην απεξάρτηση. Συνειδητοποιεί ότι θέλει να απαγκιστρωθεί από τα δίχτυα της τεχνολογίας· είχε εισχωρήσει τόσο βαθιά μέσα του, που το μόνο στοιχείο ένδειξης της επιβίωσής του ήταν η διαδικασία της αναπνοής.

Η κυριαρχία της τεχνολογίας είναι ισοπεδωτική και καταστροφική για τη ζωή των ανθρώπων. Απομακρύνονται από τον φυσικό κόσμο, ο οποίος συμβάλλει στην πνευματική τους καλλιέργεια. Πνευματικές ικανότητες, όπως η κρίση, η αντίληψη και η φαντασία, δεν χαρακτηρίζουν την προσωπικότητα των ανθρώπων του ψηφιακού παρόντος. Ο γνωστός κόσμος, ο κόσμος της καθημερινής επαφής είναι ο εικονικός. Χωρίς την αρμονία των στοιχείων της φύσης, χωρίς τον έρωτα («χωρίς ένα/ μ’ αγαπά/ δεν μ’ αγαπά/ μ’ αγαπά/ δεν μ’ αγαπά») είναι δύσκολο να ζήσει κάποιος ευτυχισμένος. Ο έρωτας οδηγεί τον άνθρωπο στην ευτυχία.

Το ταξίδι των ανθρώπων παλιότερα γινόταν μέσα από τα μάτια ενός ανθρώπου, μέσω της δια ζώσης επικοινωνίας και γι’ αυτό άλλωστε η μοναξιά ήταν κρυμμένη στο καβούκι της. Λόγω, όμως, της ψηφιακής διακυβέρνησης η μοναξιά έγινε η οικοδεσπότισσα των υποτακτικών ψυχών. Ο αιχμάλωτος θέλει να αποδράσει, να απελευθερωθεί, «ν’ αρμενίσει ήσυχα/ στο αρχιπέλαγος του Διαστήματος» με τους όρους που θα θέσει ο ίδιος.

Η λύση που δίνει η ποιήτρια είναι σαφής. Η επαφή με την καλλιτεχνική δημιουργία και ειδικότερα με την ποίηση οδηγεί κάθε άνθρωπο στον ιδανικό κόσμο, εκεί όπου ξεφεύγει από τα δεσμά της τεχνολογίας. Φυσικά η αρμονία της φύσης και η επαφή των ανθρώπων με την αίσθηση του ωραίου και της συμμετρίας οδηγήσει στην απόδραση από τη ψηφιακή φυλακή, από την κόσμο της μη έκφρασης συναισθηματισμού και αισθαντικότητας.

[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ.]